The Fatih Complex and Hagia Sophia Foundation (Charities, Social Works, Officials and Management)

Yıl 2020, Sayı: 15, 99 - 130, 25.06.2020

Eyüp Sabri Kala

https://doi.org/10.16947/fsmia.758040

Öz

Fatih began to quickly restructure Istanbul with the conquest. Istanbul is divided into
administrative units in the form of sub-districts and neighborhoods below them. Almost
all of these districts and neighborhoods are shaped around foundation’s established. This
indication shows us that Fatih planned the reconstruction of Istanbul through foundations.
Fatih Social Complex and Hagia Sophia Foundation were established by Fatih, and
Fatih became the founder of the Fatih, Hagia Sophia and Vefa sub-districts, and the charities
of the foundation constituted the center of these sub-districts. He also became the
founder of the Eyup Sultan district with the Eyub Sultan Foundation. He encouraged his
lords and generals to establish their foundations, and allow each of them to determine the
location. In those foundations were planned to see all kinds of social services of townships
and neighborhoods. As a result of these activities and the foundation institutions,
Istanbul has become one of the most important cities in Islamic civilization in terms of
science, knowledge, culture, art, belief, health, social solidarity and urbanism.
In this study it is based on the Fatih Social Complex and Hagia Sophia Foundation
which established by Fatih. Organization of the foundation, and charitable institutions
which established by the foundation, and their workers, the wages of workers, services of
the institutions, income of the foundation, and management of the foundation are examined.
In addition these, the serves of the foundation are reviewed in terms of social policy.

Anahtar Kelimeler

Social policy, foundation, social work, Fatih Social Complex and Hagia Sophia Foundation

Fatih Külliyesi ve Ayasofya-i Kebir Vakfı (Hayır Müesseseleri, Hizmetleri, Görevlileri ve Yönetimi)

Öz

Fetihle birlikte Fatih İstanbul’u hızla yeniden yapılandırmaya başlamıştır. İstanbul
nahiyeler ve bunların altında mahalleler şeklinde idari birimlere ayrılmıştır. Bu nahiye ve
mahallelerin hemen tamamı vakıflar tarafından kurulan vakıf eserler etrafında şekillenmiştir.
Bu durum, Fatih’in İstanbul’un yeniden yapılanmasını vakıflar üzerinden planladığının
göstergesidir.
Fatih kendi kurduğu Fatih Külliyesi ve Ayasofya-i Kebir Vakfı’yla Fatih, Ayasofya
ve Vefa nahiyelerinin bizatihi kurucusu olmuş, vakfın hayır müesseseleri bu nahiyelerin
merkezini teşkil etmiştir. Sur dışında Eyüp Sultan Vakfı’yla da Eyüp Sultan semtinin kurucusu
olmuştur. Fatih beylerine, paşalarına emir ve izin vererek her birinin İstanbul’un
bir yerini belirleyip orada kendi adlarıyla vakıflarını ve mahallelerini kurmalarını teşvik
etmiştir. Kurulan vakıf müesseseleri nahiye ve mahallelerin her tür sosyal hizmetlerini
görecek şekilde planlanmıştır. Bu faaliyetler neticesinde ve kurulan vakıf müesseseleri
sayesinde İstanbul ilim, irfan, kültür, sanat, inanç, sağlık, sosyal dayanışma ve yardımlaşma
ve şehircilik alanlarında İslam medeniyetinin en önemli şehirlerinden biri haline
gelmiştir.
Çalışmamızda, Fatih Sultan Mehmed’in kurduğu Fatih Külliyesi ve Ayasofya-i Kebir
Vakfı’na ait Türk ve İslam Eserleri Müzesi’nde 2202 numarayla kayıtlı vakfiye esas alınarak
vakfın kurmuş olduğu hayır müesseseleri, bu müesseselerin görevlileri, ücretleri,
yapacakları hizmetler, vakfın idamesini sağlayacak akarlar ve vakfın yönetimi ele alınmakta,
vakfın yapmış olduğu bu hizmetlerin sosyal politika açısından değerlendirmesi
yapılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Sosyal politika, vakıf, sosyal hizmetler, Fatih Külliyesi ve Ayasofya- i Kebir Vakfı

Kaynakça

• Arşiv Fatih Külliyesi ve Ayasofya-i Kebir Vakfiyesi (1472/1473), Türk ve İslam Eserleri Müzesi, Defter no. 2202 (eski 666) (asıl nüsha); Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi, Defter Nr. İstanbul 6. Vakfiye Defteri, Sıra Nr. 46 (Evkaf Nezareti kaydı); Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi, Defter Nr. 575, sayfa 82 vd, Sıra Nr. 46 (Arapça’dan Türkçe’ye Latin harfli çeviri kaydı). Kitap, Makale ve Tezler Akgündüz, Ahmet – Öztürk, Sait – Baş, Yaşar, Üç Devirde Bir Mabed: Ayasofya, İstanbul, OSAV Yayınları, 2005. Aktaş, Seyran, “XV. ve XVI. Yüzyıllarda Sutan Dârüşşifâları”, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi S.B.E., Ankara, 2010. Ayverdi, Ekrem Hakkı, Fatih Devri Sonlarında İstanbul Mahalleleri, Şehrin İskânı ve Nüfusu, Ankara, Vakıflar Umum Müdürlüğü Yayınları, 1958. Barkan, Ömer Lütfi – Ayverdi, Ekrem Hakkı, İstanbul Vakıfları Tahrir Defteri 953 (1546) Tarihli, İstanbul, İstanbul Fetih Cemiyeti İstanbul Enstitüsü Yayınları, 1970. Beyatlı, Ahmet, Fâtih Sultan Mehmed’in 877/1472 Tarihli Vakfiyyesi, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2013. Canatar, Mehmet, İstanbul Vakıfları Tahrir Defteri 1009-(1600), İstanbul, İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları, 2004. Ergin, Osman, Fatih İmareti Vakfiyesi, İstanbul, İstanbul Belediyesi Yayınları, 1945. Erkal, Namık, “İstanbul’da Erken Dönem Osmanlı Mimarisi”, Antik Çağdan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi – Mimari, c. VIII, İstanbul, İstanbul Kültür A.Ş. Yayınları, 2015. Kafescioğlu, Çiğdem, Constantinapolis / İstanbul, Pennslyvania, The Pennsylvania State University Press, 2009. Öz, Tahsin, Zwei Suftuftungsurkunden des Sultans Mehmed II. Fatih, İstanbul, Alman Arkeoloji Enstitüsü Yayınları, 1935. Sönmez, Zeki, “Sinân-ı Atik”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), c. 37, 2009. Şehsuvaroğlu, Bedi N., Türk Tıp Tarihi, Bursa, 1984. Unan, Fahri, Kuruluşundan Günümüze Fâtih Külliyesi, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2013. Ünver, A.Süheyl, Fatih Külliyesi ve Zamanı İlim Hayatı, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1946. Vakıflar Genel Müdürlüğü, Fatih Mehmet II Vakfiyeleri, Ankara, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 1938. Vakıflar Genel Müdürlüğü – Çamlıca Kültür ve Yardım Vakfı, Fatih Sultan Mehmed Vakfiyeleri, İstanbul, VGM ve Çamlıca Kültür ve Yardım Vakfı Yayınları, 2003.