“Chelengk” as an Award of War and Diplomacy in the Ottoman Empire

Yıl 2020, Sayı: 15, 131 - 158, 25.06.2020

Zekeriya Kurşun

https://doi.org/10.16947/fsmia.758045

Cited By: 1

Öz

“Chelengk”, which is a Turkish word, is used differently in this study than its common
meaning. This study examines this object, which was used as an award for almost
two centuries, by looking at the questions of what it is, how it is produced, how it looks
like, and why and to whom it was given. Chelengk, which could be perceived as the
eastern counterpart of the western medal, was awarded as a material gift particularly to
soldiers, commanders, and some foreigners who had served for the Ottoman Empire. The
use of Chelengk, which was produced from gold and various jewelry in several forms,
had its peak in the 18th century and was ended in the first quarter of the 19th century.
This study sheds light on the history of çelenk, as a particular Ottoman (or Eastern) military
and diplomacy award, by drawing on Ottoman archive documents and some other
primary Ottoman sources

Anahtar Kelimeler

Çelenk (chelengk), avize (chandelier), Ottoman Empire, Admiral Horatio Nelson

Osmanlı’da Savaş ve Diploması Ödülü Olarak “Çelenk”

Öz

Türkçe bir kelime olan çelenk bu araştırmada yaygın kullanımının dışındaki anlamı
ile ele alınmıştır. Osmanlı Devleti’nde yaklaşık iki asır boyunca bir ödüllendirme aracı
olarak kullanılan bu objenin ne olduğu, nerden imal edildiği, şekli ve kimlere niçin verildiği
üzerinde durulmuştur. Batıda gelişen madalyanın muhtemelen Şark’taki (İslam coğrafyasındaki)
karşılığı olan çelenk aynı zamanda maddi bir ödül olarak, özellikle askerlere,
kumandanlara ve Osmanlı Devleti’ne hizmette bulunmuş bazı yabancılara verilmiştir.
Gümüş, altın ve değişik mücevherlerden, çeşitli formlarda üretilen çelenk, kullanımı 18.
yüzyıl boyunca zirveye çıkmış, 19. yüzyılın ilk çeyreğinde de son bulmuştur. Bu çalışma,
Osmanlı arşiv belgeleri ve diğer birinci elden Osmanlı kaynaklarına istinaden, Osmanlı
Devleti’ne has bir askerî ve diplomasi ödülü olan çelengin tarihine ışık tutmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Çelenk, avize, Osmanlı Devleti, Amiral Horatio Nelson

Kaynakça

• I. Arşiv Kaynakları 1. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri (BOA) Bâb-ı Âsafî Evrakı Bâb-ı Defteri Evrakı Babıali Evrak Odası Sadaret Evrakı Ali Emiri Tasnifi Cevdet Tasnifi Hatt-ı Hümâyun Hazine-i Hassa Evrakı Topkapı Arşivi II. Sözlükler Meninski, Thesaurus, Linguarum OrientaliumTurcicae-Arabicae-Persicae 1, Viyana, 1680. Pakalın, Mehmet Zeki, Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul, 1946. Redhause, James William, A Turkish and English Lexicon, İstanbul, 1921. Şemseddin Sami, Kamûs-i Türki, İstanbul, 2013. Türk Dil Kurumu, Türkçe Sözlük, Ankara, 2005. III. Kaynak Eserler ve İncelemeler Ahmed Cavid, Hadika-i Vekayi’, haz. Adnan Baycar, Ankara, 1988. Ahmed Cevdet, Tarih-i Cevdet, Dersaadet, 1309. Ahmed Lütfi Efendi, Vak’anüvis Ahmet Lüfi Efendi Tarihi, nşr. Münir Aktepe, Ankara, 1990. Akçura, Yusuf, Osmanlı Devleti’nin Dağılma Devri, Ankara, 1988. Artuk, İbrahim, “Nişan”, TDVİA, c. XXXIII, İstanbul, 2007. Baycar, Adnan, (haz.) Osmanlı Rus İlişkileri Tarihi, Ahmet Cavid Bey’in Müntehabâtı, İstanbul, 2004. Bayır, Önder, “IV. Murad’ın Hatt-ı Hümâyûnları”, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul, 1984. Bilgili Deveci, Dilek, “Osmanlı Minyatürlerinde “Deli” Figürlerinin Tasvir Analizi”, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, İstanbul, 2016. Demircioğlu, Sezgin, “615 numaralı İstanbul Kassam Defterinin Değerlendirilmesi (H. 1205-1206 / M. 1790-1791)”, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk İktisat Tarihi Anabilim Dalı, İstanbul, 1998. Emecen, Feridun, M., (haz.) Taylesanizâde Hâfız Abdullah Efendi Tarihi: İstanbul’un Uzun Dört Yılı: 1785-1789, İstanbul, 2003. Esad Efendi, Osmanlılarda Töre ve Törenler Teşrifât-i Kadime, sadeleştiren Yavuz Ercan, İstanbul, 1979. Evliya Çelebi, Seyahatnâme, yay. haz. Robert Dankof, Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı, cilt I, III-VI, İstanbul, 1998. _____, Seyahatname, yay. haz. Zekeriya Kurşun, Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı, cilt II, İstanbul, 1998. Heyet, Mufassal Osmanlı Tarihi, İstanbul, 1971. İstanbul Kadı Sicili Nu 78, ed. Coşkun Yılmaz, İstanbul, 2019. Karal, Enver Ziya, III. Selim’in Hatt-ı Hümayunları, Ankara, 1942. Karaöz, Nalan, “III. Selim Döneminde Donanmada Yapılan Merasimler”, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2015. Keleş, Merve Güner, “Sadaret 349 Numaralı Teşrifat Defteri Işığında Merasimler”, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2019. Koç Keskin, Neslihan, “Osmanlı Şiirinde İftihar ve İmtiyaz Simgeleri ‘Çelenk’ ‘Otaga’ ve ‘Sorguç’”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, volume 2/4, Fall 2007. Koçu, Reşad Ekrem, Kabakçı Mustafa, İstanbul, 1968. _____, Yeniçeriler, İstanbul, 1964. Mütercim Asım Efendi, Tarih-i Asım, İstanbul, 1284. Novili Ömer Efendi, Tarih-i Bosna, Osmanlı Habsburg Savaşları (1736- 1739), haz. Fatma Sel Turhan, İstanbul, 2016. Öztürk, Said, Askeri Kassama Ait On Yedinci Asır İstanbul Tereke Defterleri (Sosyo-Ekonomik Tahlil), İstanbul, 1995. Sağır, Yusuf, “Valide Turhan Sultan’ın Muhallefatı”, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, yıl 74, sayı 20, Bahar 2016. Süleyman Nutkî, Muharebât-ı Bahriye-i Osmaniye, İstanbul, 1307/1889. Tarım Ertuğ, Zeynep, “Solak”, TDVİA, c. XXXVII, İstanbul, 2009. _________, “Sorguç”, TDVİA, c. XXXVII, İstanbul, 2009. Yeşil, Fatih, “III. Selim Devri Siyasi Literatürüne Bir Katkı: Yeni Bir Layiha Üzerine Notlar”, Belleten, 2012. IV. Elektronik Kaynaklar https://collections.rmg.co.uk/collections/objects/36519.html (erişim tarihi 30.03.2020)