Expanding upon the Four Turkish Ghazals in Menbaʻu’l-Ebhâr Fî Riyâzi’l-Ebrâr

Yıl 2020, Sayı: 15, 213 - 229, 25.06.2020

Günay Tulum

https://doi.org/10.16947/fsmia.758065

Öz

Menbaʻu’l-Ebhâr has mixed-language because Arabic and Persian is included in Turkish
syntax. Also Menbaʻu’l-Ebhâr has complicated-language in terms of being a mixture
of Eastern and Western Turkish. So it has mixed and complicated-language. Hazînî was
a great scholar and sufi; and he was a master of literature that could write with the same
power in verse and prose. Hazînî was a poet with “divan” who has highly competent in
using all kinds of literary art and he wrote the verse pieces in Menbaʻu’l-Ebhâr mostly in
mathnawi. On the other hand Hazînî has used stanza in one Persian poem and he has preferred
ghazal in his twelve poems. Eight of these twelve poems were written in Persian.
The rest of poems were written in Turkish. These four Turkish ghazals in Menbaʻu’l-Ebhâr
which is an important literary text in terms of verse and selected prose pieces with
high literary value, are the main material of this article. Firstly, these four ghazals will be
examined in terms of shape (meter and rhyme). After that, poems will be translated into
Turkish and figure of speech and literary arts in these poems will be determined.

Anahtar Kelimeler

Hazînî, Menbaʻu’l-Ebhâr, Yeseviyye, tıfl-ı eşk, mixed and complicated- language work

Menbaʻu’l-Ebhâr Fî Riyâzi’l-Ebrâr’daki Dört Türkçe Gazel Üzerine

Öz

Menbaʻu’l-Ebhâr, Arapça ve Farsça’nın Türkçe sözdizimine dahil edilmesi yönüyle
karma dilli, Doğu ve Batı Türkçesi’nin karışımı olması bakımından karışık dilli; yani
karma ve karışık dillidir1. Büyük bir âlim ve mutasavvıf oluşu yanında kalemini nazım ve
nesir türünde aynı güçle oynatabilen usta bir edebiyatçı, her türlü edebî sanatı kullanmakta
son derece yetkin divan sahibi bir şair olan Hazînî2, Menbaʻu’l-Ebhâr’daki manzum parçaları
çoğunlukla mesnevi nazım biçimiyle yazmıştır. Hazînî, bunun yanı sıra bir Farsça
şiirinde kıta; on iki şiirinde de gazel nazım biçimini tercih etmiştir. On iki şiirden sekizi
Farsça; dördü Türkçe’dir. İşte, içinde yüksek edebî değer taşıyan nazım ve secili nesir
parçaları bulunması açısından önemli bir edebiyat metni de olan Menbaʻu’l-Ebhâr’ın ga-
zel formunda yazılmış dört Türkçe manzumesi, bu yazının ana malzemesini oluşturmaktadır.
Öncelikle gazeller şekil (vezin ve kafiye) açısından incelenecek; sonrasında Türkiye
Türkçesi’ne aktarılarak bu şiirlerdeki söz ve anlam sanatları tespit edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Hazînî, Menbaʻu’l-Ebhâr, Yeseviyye, tıfl-ı eşk, karma ve karışık dilli eser

Kaynakça

• Amîd, Hasan, Ferheng-i Amîd, cild-i devvom, Tahran, Mü’essese-i İntişȃrȃt-ı Emîr Kebîr, 1381. Atsız, Hüseyin Nihal, Bozkurtlar Diriliyor, İstanbul, Türkiye Yayınevi, 1949. Ayverdi, İlhan, Kubbealtı Lugatı-Asırlar Boyu Târihî Seyri İçinde Misalli Büyük Türkçe Sözlük, 3. bs. (gözden geçirilmiş), İstanbul, Kubbealtı İktisadi İşletmesi, 2008. Cebecioğlu, Ethem, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Ankara, Rehber Yayınları, 1997. Çelikelden, Günay, “Sinan Paşa’nın Nesrinde Ritmik Unsurlar (Tazarru’nâme Üzerinde Tahlil)”, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir, 2018. Eckmann, János, Çağatayca El Kitabı, çeviren Günay Karaağaç, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları, 2017. Gürer, Abdulkadir, “Lem’î’nin Kafiye Risâlesi: ‘Risâletü’l-Kâfiyeti’l-Vâfiye’”, İstanbul, Türk Dilleri Araştırmaları 17, Festschrift in Honor of Andras J. E. Bodrogligeti, 2007. Kara, Mustafa, “Fenâ”, İslam Ansiklopedisi, cilt 12, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı, 1995. Kırkkılıç, H. Ahmet – Sancak, Yusuf, Ahterî-i Kebir/Ahterî Mustafa Muslihuddin el-Karahisari, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları, 2009. Koç, Mustafa – Tanrıverdi, Eyyüp, El-Okyânûsu’l-Basît Fî Tercemeti’l-Kâmûsi’l- Muhît, Kâmûsi’l-Muhît Tercümesi, cilt 5, İstanbul, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2014. Saraç, Mehmet Ali Yekta, Eski Türk Edebiyatına Giriş: Söz Sanatları, editör A. Gürer, 1. bs., Eskişehir, Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayınları, 2011. Steingass, Francis Joseph, A Comprehensive Persian-English Dictionary, Beyrut, Libraire du Liban Publishers, 1998. Tosun, Necdet, “Yesevîliğin İlk Dönemine Ait Bir Risale: Mir’atü’l-ḳulūb”, İLAM Araştırma Dergisi, 1997/2. _______, “Yeseviyye”, İslam Ansiklopedisi, cilt 43, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı, 2013. Tulum, Mehmet Mâhur, Hazînî-Menbaʻu’l-Ebhâr Fî Riyâzi’l-Ebrâr, “İyilerin Bahçelerindeki Suların Kaynağı”, [Giriş-Dil Notları-Özet-Faksimile-Transkripsiyonlu Metin- Özel Adlar İndeksi], İstanbul, Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi, 45, 2009. Tulum, Mertol, 17. Yüzyıl Türkçesi ve Söz Varlığı-Meninski’nin Thesaurus’u ve XVII. Yüzyıl İstanbul Türkçesi-, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları, 2011. _______, Osmanlı Türkçesi Büyük El Sözlüğü, İstanbul, Kapı Yayınları, 2013. Okuyucu, Cihan – Kaçar, Mücahit, Hazinî. Cevâhirü’l-Ebrâr min Emvâc-ı Bihâr-İyilerin Dalgalı Denizlerden Çıkardığı İnciler-Yesevî Menâkıbnâmesi, İstanbul, Büyüyenay Yayınları, 2014. Uludağ, Süleyman, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul, Marifet Yayınları, 1991. _______, “Fakr”, İslam Ansiklopedisi, cilt 12, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı, 1995. Yetik, Erhan, “Hayret”, İslam Ansiklopedisi, cilt 17, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı, 1998. http://tdk.gov.tr/index.php?option=com_atasozleri&arama=kelime&guid=TDK. GTS.5cd2cae024d8d6.57857687