The Concept of Rijs in the Qur’ān

Yıl 2020, Sayı: 15, 261 - 298, 25.06.2020

Bahar Canset Dündar Hidayet Aydar

https://doi.org/10.16947/fsmia.758079

Cited By: 1

Öz

This study further elaborate the concept of “rijs” in different meanings within various
aspects in the Qur’ān. Rijs; literary means dirtiness, abomination, nasty occupation, torture,
punishment and doubt, besides, such meanings as polytheism, sin, punishment, an
act that cause punishment, wrath and apprehension. In addition, nasty acts that cause both
changing human’s nature and preventing the happiness of the world and the hereafter by
damaging physically and spiritually is called “rijs” according to the Qur’ān, such as gambling,
taking intoxicants, worshipping idolatry, playing fortune games, eating dead meat/
carrion, blood and pork. While the Qur’ān has described hypocrites, one in whose heart
is a disease and those who reject Faith as “rijs” because of their wrong believes, also has
qualified those who deserve to be insulted and abominable cases as “rijs”. In this article,
the concept of “rijs” has been studied in respect to formal conceptual usage, meanings,
conditions-reasons, and the addressee; and has been scrutinized beneath various classification
in terms of comprehending more its meanings.

Anahtar Kelimeler

Tafsīr, āya (verse), rijs, concepts, abomination

Kur’ân’da Rics Kavramı

Öz

Bu çalışmada, Kur’ân’da muhtelif bağlamlarda farklı anlam örgüleri içinde kullanılan
“rics” kavramı üzerinde durulmaktadır. Sözlüklerde rics; pis, pislik, kötü iş, işkence,
ceza, şüphe, gibi anlamları yanında ayrıca şirk, günah, azap, azaba götüren iş, öfke, vesvese
gibi manalarda da kullanılmaktadır. Kumar oynamak, alkollü içki içmek, putlara
tapmak, fal ile uğraşmak, ölü eti/leş, akmış kan ve domuz eti yemek gibi insana maddî
ve mânevî zarar vererek onun hem fıtratını bozacak hem de iki cihan saadetini engelleyecek
olan çirkin eylemler de Kur’ân’a göre “rics”tir. Kur’ân-ı Kerîm, münafıkları,
kalplerinde hastalık olanları ve kâfirleri bozuk inançları sebebiyle “rics” olarak nitelediği
gibi aşağılanmayı hak etmiş kişiler ve tiksinti uyandıran durumları da “rics” olarak tavsif
etmektedir. “Rics” kavramı; burada kullanım şekilleri, anlamları, nüzul sebepleri ve
ayetlerin muhatapları bakımından incelenmekte; barındırdığı manaları daha iyi anlamak
açısından muhtelif tasnifler altında irdelenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, âyet, rics, kavram, pislik

Kaynakça

• Abdülbâkī, Muhammed Fuâd b. Abdilbâkī b. Sâlih el-Mısrî, “Rics”, el-Muʿ- cemü’l-müfehres li-elfâẓi’l-Ḳurʾâni’l-Kerîm, İstanbul, el-Mektebetü’l-İslâmiyye, 1402/1982. Alışkan, Zülal, “Kur’ân’da Put ve Putlaştırma”, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi, İstanbul, 2003. Ataseven, Asaf, Din ve Tıp Açısından Domuz Eti, Ankara, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1987. Ataseven, Asaf - Şener, Mehmet, “Domuz”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 9, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1994. Ateş, Süleyman, Yüce Kur’ân’ın Çağdaş Tefsiri, İstanbul, Yeni Ufuklar Neşriyat, 1997. Bayraklı, Bayraktar, Yeni Bir Anlayışın Işığında Kur’ân Tefsiri, İstanbul, Bayraklı Yayınları, 2003. el-Begavî, Ebû Muhammed Muhyissünne el-Hüseyn b. Mes‘ûd b. Muhammed el-Ferrâ’, Tefsîrü’l-Begavî: Meʿâlimü’t-tenzîl, thk. Hâlid Abdurrahmân, 2. bs., Beyrut, Dârü’l-Ma’rife, 1987. el-Beyzâvî, Nâsırüddîn Ebû Saîd (Ebû Muhammed) Abdullah b. Ömer b. Muhammed, Envârü’t-tenzîḻ ve esrârü’t-te’vîl, İstanbul, Şems Matbaası, 1884. Bilmen, Ömer Nasuhi, Kur’ân-ı Kerîm’in Türkçe Meâl-i Âlîsi ve Tefsiri, İstanbul, Bilmen Yayınevi, 1964. Bursevî, İsmâil Hakkı, Rûḥu’l-beyân fî tefsîri’l-Ḳurʾân, İstanbul, Mektebetu Eser/Eser Kitabevi, 1969. El-Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî, Ahkâmü’l-Kur’ân, Beyrut, Dâru’lkütübi’l- ilmiyye, 1994. el-Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd, “Rics”, es-Sıhâh tâcü’l-luğa ve sıhâhi’l-Arabiyye, thk. Ahmed Abdülğafûr Attâr, 3, Beyrut, Dârü›l-İlm Li›l- Melayin, 1411/1990. Çağrıcı, Mustafa, “Arap”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 3, Ankara, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1991. Çelik, Ömer, Hakk’ın Daveti Kur’an-ı Kerim: Meâli ve Tefsiri, İstanbul, Erkam Yayınları, 2013. Derveze, Muhammed İzzet b. Abdilhâdî b. Dervîş, et-Tefsîrü’l-ḥadîs̱: Tertîbü’s- suver hasebü’n-nüzûl, 2. bs., Beyrut, Dârü’l-Ğarbi’l-İslâmî, 2000. Dönmez, İbrahim Kâfi, “Maslahat”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 28, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2003. Duman, Zeki, Beyânü’l-Hak: (Kur’an-ı Kerim’in Nüzul Sırasına Göre Tefsiri), Ankara, Fecr Yayınları, 2006. Ebüssuûd Efendi, Muhammed b. Muhammed b. Muhyiddîn el-İmâdî. Tefsîru Ebüssuûd. 4. bs., Beyrut, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1994. Erdoğan, Mehmet, İslâm Hukukunda Ahkâm’ın Değişmesi, İstanbul, İFAV Yayınları, 1990. Esed, Muhammed, Kur’an Mesajı: Meâl – Tefsir, trc. Cahit Koytak, Ahmet Ertürk. 6. bs., İstanbul, İşaret Yayınları, 2004. Fehd, Tevfik, “Meysir”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 29, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2004. el-Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kūb b. Muhammed, “Ricz”, el-Ḳāmûsü’l-muḥîṭ, 3. bs., Beyrut, Müessesetü’r-Risâle, 1413/1993. Halîl b. Ahmed, Ebû Abdirrahmân el-Halîl b. Ahmed b. Amr b. Temîm el-Ferâhîdî, “Rics”, Tertîbu Kitâbi’l-Ayn, thk. Mehdi Mahzûmî, İbrâhîm Samerrâî, tashîh Esad Tayyib, 1, Kum, İntişarat-ı Usve, 1414/1993. İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ b. Muhammed er-Râzî el-Kazvînî el-Hemedânî, “Ricz”, Mu‘cemü mekāyîsi’l-luga, thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn, 2. bs., 2, Kâhire, Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1390/1970. İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Kesîr b. Dav’ b. Kesîr el-Kaysî el-Kureşî el-Busrâvî ed-Dımaşkī eş-Şâfiî, Tefsîrü’l-Kur’âni’l- Azîm, thk. Mustafa es-Seyyid Muhammed v.dğr., Kahire, Müessesetu Kurtubâ ve Mektebetü’l-Evlâdi’ş-Şeyh li’t-Türâs, 2000. İbnü›l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el- Bağdâdî, Zâdü’l-mesîr fî ʿilmi’t-tefsîr, 4. bs., Beyrut, el-Mektebü’l-İslâmî, 1987. Kanar, Mehmet, “Rics”, Arapça-Türkçe Sözlük, İstanbul, Say Yayınları, 2009. Karagöz, İsmail, Sigara, Alkol, Uyuşturucu Zararları ve Dini Hükmü, Ankara, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2008. Karaman, Fikret – Karagöz, İsmail – Paçacı, İbrahim – Canbulat, Mehmet – Gelişgen, Ahmet – Ural, İbrahim, “Rics”, Dini Kavramlar Sözlüğü, Ankara, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2006. Karaman, Hayreddin – Çağrıcı, Mustafa – Dönmez, İbrahim Kâfi – Gümüş, Sadrettin, Kur’ân Yolu: Türkçe Meâl ve Tefsir, 2. bs., Ankara, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2006. Kızıklı, S. Zafer, “Rics”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 35, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1997. el-Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed, el-Câmi‘ li-ahkâmi’l- Kur’ân, thk. Abdullâh b. Abdülmuhsîn et-Türkî, Beyrut, Müessesetü’r- Risâle, 2006. el-Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd el-Mâtürîdî es-Semerkandî, Teʾvîlâtü’l-Ḳurʾân, thk. Ahmed Vanlıoğlu, mürâcaa Bekir Topaloğlu, İstanbul Mizan Yayınevi, 2005. Mevdûdî, Seyyid Ebü’l-A’lâ, Tefhîmü’l-Kur’ân: Kur’ân’ın Anlamı ve Tefsiri, ed. Ali Bulaç, trc. Muhammed Han Kayanî v.dğr., İstanbul, İnsan Yayınları, 1986. Mukātil b. Süleymân, Ebü’l-Hasen Mukātil b. Süleymân b. Beşîr el-Ezdî el-Belhî, Tefsîru Mukātil b. Süleymân. thk. Abdullah Mahmûd Şehhâte, Kahire, el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-Âmme li’l-Kitâb, 1979. en-Neâl, Muhtâr Fevzi, “Rics”, Mevsuatü’l-elfazi’l-Kur’âniyye, Haleb, Mektebetu Dâri’t-Türâs, 1423/2003. Nedvî, Abdullâh Abbâs, “Ricz”, Kâmusu elfâzi’l-Kur’âni’l-Kerîm, Cidde, Dârü›ş-Şuruk, 1403/1983. en-Nesefî, Ebü’l-Berekât Hâfızüddîn Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd, Tefsîrü’n- Nesefî: Medârikü’t-tenzîl ve hakāiku’t-te’vîl, tahkîk ve tahric Yusuf Ali Büdeyvî, Beyrut, Dâru İbn Kesîr, 2008. Öz, Mustafa, “Ezlâm”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 12, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1995. Özdemir, Oğuzhan, “Yiyecek ve İçeceklerde Helallik-Haramlık Kriterleri”, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Erciyes Üniversitesi, Erciyes, 2009. Özek, Ali - Karaman, Hayreddin – Turgut, Ali – Çağrıcı, Mustafa – Dönmez, İbrahim Kâfi – Gümüş, Sadreddin, Kur’ân-ı Kerim ve Açıklamalı Meâli, Ankara, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1999. Öztürk, Yaşar Nuri, Kur’an’ın Temel Kavramları, 5. bs., İstanbul, Yeni Boyut Yayınları, 1995. Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kāsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal, “Ricz”, Müfredâtü elfâẓi’l-Ḳur’ân, thk. Safvan Adnan Dâvûdî. 3. bs., Beyrut, Dârü’ş-Şâmiyye, 1423/2002. er-Râzî, Ebu Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn er-Râzî et-Taberistânî, et-Tefsîrü’l-kebîr: Mefâtîḥu’l-ġayb, Beyrut, Dâru İhyâi’t- Türâsi’l-Arabî, 1934. Sarıcık, Murat, “Cahiliye Kumarı Meysir”, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5, 1998. es-Semerkandî, Ebü’l-Leys İmâmü’l-hüdâ Nasr b. Muhammed b. Ahmed b. İbrâhîm, Tefsîrü’l-Kur’ân. Beyrut, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993. Seyyid Kutub, Seyyid b. Kutb b. İbrâhîm b. Hüseyn eş-Şâzilî, Fî Ẓılâli’l- Ḳurʾân, 11. bs., Beyrut, Dârü›ş-Şuruk, 1985. es-Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî es-Süyûtî eş-Şâfiî, el-Ḫaṣâʾiṣü’l-kübrâ, Beyrut, Dârü›l-Kütübi›lİlmiyye, 1985. Şahin, Nurten Zeliha, “İslam Hukuku ve İnsan Hakları Bağlamında Eşcinsellik Sorunu”, EKEV Akademi Dergisi, 19/62, Bahar 2015. Tabâtabâî, Muhammed Hüseyin b. Muhammed b. Muhammed Hüseyin, el- Mîzân fî tefsîri’l-Ḳurʾân, 2. bs., Beyrut, Müessesetü’l-A’lemi li’l-Matbûât, 1973. et-Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî et-Taberî el-Bağdâdî, Câmiʿu’l-beyân ʿan teʾvîli âyi’l-Ḳurʾân, thk. Abdullâh b. Abdülmuhsin et- Türkî, Riyâd, Dâru Âlemi’l-Kütüb, 2003. Tosun, Mûsâ, “İçki”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 21, Ankara, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2000. Ünal, Ali, Kur’an’da Temel Kavramlar, İstanbul, Beyan Yayınları, 1986. Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi, Hak Dini Kur’ân Dili, İstanbul, Eser Neşriyat, 1979. Yusuf Ali, Abdullah, The Holy Qur’an: Text, Translation and Commentary, Brentwood, Amana Corporation, 1989. ez-Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed el-Murtazâ b. Muhammed b. Muhammed b. Abdirrezzâk el-Bilgrâmî el-Hüseynî, “Rics”, Tâcü’l-arus min cevâhiri’l- Kâmûs, 4, y.y., t.y. ez-Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî, el- Keşşâf ʿan ḥaḳāʾiḳı ġavâmiżi’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-eḳāvîl fî vücûhi’t-teʾvîl, Beyrut, Dârü›l-Fikr, 1983.