An Establishment Encompassing the Best Interests of the Child: Hidanah

Yıl 2020, Sayı: 15, 365 - 400, 25.06.2020

Özlem Yanık

https://doi.org/10.16947/fsmia.758094

Öz

In the family and community life Islamic Law resolved the issue of educating children
in parallel with their development by protecting them from harm and by protecting
them from their social and legal institutions. The regulations in the current Civil Law within
the scope of the right to guardianship and based on the principle of “the best interests
of the child” are largely similar to the hidanah in Islamic Law. İn this study, we will try
to reveal the similarity and divergence between the two legal systems that the principle
of “the best interests of the child” as a counterpart norm between the Civil Code and islamic
Law while dealing with the Hidanah Institutions in terms of the internal structure
of Islamic Law.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, child, hidanah, custody, Civil Law

Çocuğun Yüksek Yararını Kuşatan Bir Müessese: Hıdâne

Öz

İslâm Hukuku, çocukların aile ve toplum hayatında başta ebeveynleri tarafından olmak
üzere temel insanî haklarının sağlanarak zarardan korunmaları ve dönemsel gelişimlerine
paralel olarak eğitilmeleri meselesini koruyucu ve düzenleyici tedbirleriyle sosyal
ve hukukî bir müessese olan hıdâneyle çözüme kavuşturmuştur. Yürüklükteki Medenî
Kanun’da velâyet hakkı kapsamında ve “çocuğun yüksek yararı” ilkesinden hareketle
yapılan düzenlemeler, İslâm Hukuku’ndaki hıdâne ile büyük ölçüde benzerlik taşımaktadır.
Bu çalışmamızda hıdâne müessesesini İslâm Hukuku’nun iç bünyesi bakımından ele
alırken Medenî Kanun ile İslâm Hukuku arasında muâdil bir norm olarak “çocuğun yüksek
yararı” ilkesinin, iki hukuk sistemi arasında ortaya çıkardığı benzerlik ve ayrışmaları
da ortaya koymaya çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

İslâm Hukuku, çocuk, hıdâne, velâyet, Medenî Kanun

Kaynakça

• Akıntürk, Turgut, Türk Medeni Hukuku-Yeni Medeni Kanuna Uyarlanmış Aile Hukuku, c. II, İstanbul, Beta Yayınları, 2006. Akıntürk, Turgut - Ateş, Derya, Türk Medenî Hukuku-Aile Hukuku, 22. bs., c. II, Ankara, Beta Yayınları, 2020. Akgündüz, Ahmed, İslâm ve Osmanlı Hukuku Külliyâtı, Özel Hukuk-I, (Şahsın Hukuku-Aile Hukuku), İstanbul, OSAV Yayınları, 2012. Aktan, Hamza, “Zevî’l erhâm”, TDV İslâm Ansiklopedisi, c. XLIV, İstanbul, 2013. Akyüz, Emine, “Medenî Kanuna Göre Çocuğun Ana-Babasına Karşı Korunması”, Aile ve Toplum, sayı 2, Haziran 1991. Aliyyu’l-Kâri, Muhammed el-Herevî, Fethu Bâbi’l-İnâye bi Şerlıi Kitâbi’n-Nikâye, Beyrut, tsz. Âmir, Abdülazîz Musa, el-Ahvâlu’ş-Şahsiyye fî’ş-Şerîati’l-İslâmiyye Fıkhen ve Kazâen: Neseb, Hadâne, Nafakatü’l-Ekârib, Beyrut, Dâru’l-Fikri’l Arabî, 1984. Apaydın, Eylem, “Ortak Hayata Son Verilmesi Sonrası Ortak Velâyet Hususunda Yasal Düzenleme Gereği”, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, cilt 9, sayı 1, 2018. Atar, Fahrettin, Fıkıh Usûlü, İstanbul, MÜİFAV Yayınları, 1996. Aydın, M. Akif, “Çocuk”, TDV Diyanet İslam Ansiklopedisi, c. VIII, İstanbul, 1993. Baygın, Cem, Soybağı Hukuku, İstanbul, XII Levha Yayıncılık, 2010. Bilmen, Ömer Nasuhi, Hukuk-ı İslâmiyye ve Istılahat-ı Fıkhiyye Kâmusu, İstanbul, Ravza Yayınları, 2018. Bingöl, Ediz, “Boşanmış Çiftlerin Ortak Velâyet Hakkının Türk ve İsviçre Hukukları Bakımından Karşılaştırılması”, İstanbul Barosu Dergisi, cilt 88, sayı 2, 2014. Buharî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail, Sahîhu’l-Buharî, thk. Muhammed Züheyr, y.y., Dâru Tavkı’n-Necât, 2001. Buhûtî, Mansur b. Yunus b. İdris, Keşşâfu’l-Kınâ’ an Metni’l İknâ’, thk. Hilâl Musaylihî Mustafa Hilâl, Beyrut, Dâru’l Fikr, 1402. Bulut, Harun, Velâyet ve Nafaka Davaları, 1.bs., İstanbul, Beta Yayınları, 2007. Ceylan, Ebru, “Türk Medeni Kanunu’nda Çocuğun Korunmasıyla İlgili Güncel Yargıtay Kararlarının Değerlendirilmesi”, D.E.Ü. Hukuk Fakültesi Dergisi, Prof. Dr. Şeref Ertaş’a Armağan, c. 19, 2017. Cezîrî, Abdurrahmân b. Muhammed b. İyaz, el-Fıkh ale’l-Mezâhibi’l-Erba‘ a, Beyrut, Dâru’l Fikr, 1972. Çetiner, Selma Baktır, Velâyet Hukuku, 1.bs., Ankara, Yetkin Yayınları, 2009. Çetiner, Selma, “Velayet Müessesinin Tarihi Gelişimi ve Hukuki Niteliği”, D.E.Ü. Hukuk Fakültesi Dergisi, Prof. Dr. Şeref Ertaş’a Armağan, c. 19, 2017. Derdîr, Ebû’l Berekât Ahmed b.Muhammed: eş-Şerhü’l-Kebîr alâ Muhtasari Halil, (Desûkî’nin Hâşiyesi ile) Kahire, Matbaât-u Mustafa el-Bâbî, tsz. Desûkî, Muhammed b. Ahmed b. Arafe, Hâşiyetü’d-Desûkî ale’ş-Şerhi’l Kebîr, 2. bs., Beyrut, Dâru’l Kütübü’l İlmiyye, 2003. Ebû Dâvud, Süleyman b. el-Eş’as es-Sicistanî, Sünen-ü Ebî Dâvud, Beyrut, Dâru’l Kütübi’l-Arabî, tsz. Ebu Zehrâ, Muhammed, Ahvâlü’ş-Şahsiyye, Kahire, Dâru’l Fikri’l Arabî, 2005. Erbay, Celal, İslâm Hukukunda Küçüklerin Himayesi, İstanbul, Göktürk Matbaası, 1995. Feyyûmî, Ahmed b. Muhammed b. Ali, el-Misbâhu’l Münîr fî Ğarîbi’l Şerhi’l Kebîr, I-II, Beyrut, Mektebetü’l İlmiyye, tsz. Fîrûzâbâdî, Mecdüddîn Muhammed b. Ya’kub, el-Kâmûsu’l-Muhît, I-IV, Beyrut, t.y. Gençcan, Ömer Uğur, Velâyet Hukuku, Ankara, Yetkin Yayınları, 2015. ____________, “Ortak Velâyet”, İzmir Barosu Dergisi, 8 Mart 2017 Özel Sayısı, yıl 27, Mart 2017. Halebî, İbrahim b. Muhammed, Mültekâ’l-Ebhûr, İzahlı Mültekâ el-Ebhur Tercümesi, I-IV, trc. Mustafa Uysal, Konya, Uysal Yayınları, tsz. Hallâf, Abdulvehhâb, Ahkâmu’l-Ahvâli’ş-Şahsiyye fi’ş-Şerâti’l-İslâmiyye, Kuveyt, Dâru’l Kalem, 1990. Haraşî, Ebû Abdullah Muhammed b. Abdullah, Şerhu Muhtasar-ı Halîl, Beyrut, Dâru’l- Fikr, tsz. Hatemi, Hüseyin-Kalkan, Burcu Oğuztürk, Aile Hukuku, 2. bs., İstanbul, Vedat Kitapçılık, 2013. İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdilaziz el-Hüseynî ed-Dımaşkî, Reddü’l-Muhtâr alâ Dürri’l Muhtâr Şerhu Tenvîri’l Ebsâr, Beyrût, Dâru’l Fikr, 2000. __________, “el-İbâne ‘an Ahzi’l-Ücreti ‘ani’l-Hidâne”, Mecmûʻatü Resâili İbn Âbidîn, I-II, t.y. İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed el-Endülûsî, el-Muhallâ bi’l-Âsâr, I-XII, thk. Abdulgaffar Süleyman el-Bendarî, Lübnan, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1988. İbnu’l Hümâm, Kemâlüddin Muhammed b. Abdülvâhit es-Sivasî, Şerhu Fethi’l Kâdir, ale’l-Hidâye Şerhi Bidâyeti’l-Mübtedi’, Kahire, 1389. İbn Kayyîm el-Cevziyye, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb, Zâdü’l-Meâd fî Hedyi Hayri’l-İbâd, I-V, Beyrut, 1994. İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed b. Kudâme el-Cemâîlî el-Makdisî, el-Muğni fi Fıkhi’l İmam Ahmed b. Hanbel, 1.bs., Beyrut, Dâru’l-Fikr, 1984. İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî el-Ifrıkî, Lisânü’l-Arab, 1. bs., Beyrut, Dâru’s-Sadr, 1996. İbn Nüceym, Zeynüddin b. İbrâhim el-Mısrî, Bahru’r-Râik Şerhu Kenzi’d- Dekâik, I-X, Beyrut, 1997. İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Ahmed, el-Beyân ve’t-Tahsîl, thk. Muhammed Huccî vd., I-XX, 2. bs., Beyrut, Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1988. İsevî, Ahmed, Ahkâmu’t-Tıfl, Riyad, 1992. Karaman, Hayrettin, Mukâyeseli İslâm Hukuku, İz Yayıncılık, 2012. __________, “Asabe”, TDV Diyanet İslâm Ansiklopedisi, c. III, İstanbul, 1991. Kâsânî, Alâaddîn Ebû Bekir b. Mesud, Bedâiu’s-Sanâi’ fî Tertîbi’ş-Şerâi’, tahkîk ve ta’lik Ali Muhammed Muavvaz-Adil Ahmed Abdülmevcûd, X cilt, Beyrut, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2010. Koçak, Zeki, “İslâm Hukuk Metodolojisinde Ehliyet ve Kısımları”, Diyanet İlmî Dergi, c. 39, sayı 4, Ankara, DİB Yayıncılık, 2003. Koçhisarlıoğlu, Cengiz, Boşanmada Birlikte Velâyet ve Yasanın Aşılması, 1. bs., Ankara, Turhan Kitabevi, 2004. Mahmesânî, Subhî, en-Naẓariyyetü’l-ʿÂmme li’l-Mûcebât ve’l-ʿUḳūd, Beyrut, 1983. Makrızî, Takıyyüddîn Ahmed b. Ali, İmtâ’ü’l-Esmâ’ bimâ li’n-Nebiy mine’l- Ahvâl ve’l-Emvâl ve’l-Hafede ve’l-Metâ’, I-XIV, thk. M. Abdülhamid en-Nemisî, 1. bs., Beyrut, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999. Merginânî, Ebü’l-Hasan Burhaneddin Ali b. Ebî Bekr, el-Hidâye Şerhu Bidâyeti’l- Mübtedî, thk. Muhammed Muhammed Tâmir-Hâfız Aşûr, Kahire, Dârü’s- Selâm, 2000. Mevsılî, Ebû’l-Fazl Mecdüddin Abdullah b. Mahmud b. Mevdûd, el-İhtiyâr li Ta‘lîli’l-Muhtâr, I-V, İstanbul, Çağrı Yayınları, 2018. Müslim, Ebû’l-Hasan b. el-Haccac en-Nîysâbûrî, Sahîh-u Müslim, thk. M. Fuat Abdulbakî, Beyrut, Dâru İhyâu’t Turasil-Arabî, tsz. Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şuayb el-Horasânî, Sünenü’n-Nesâî, y.y., Mektebetü Matbuâtu’l-İslâmiyye, 1986. Nevevî, Ebû Zekeriyya Muhyiddîn Yahya b. Şeref, Minhâcu’t-Tâlibîn ve Umdetu’l- Müftîn, thk. Kasım Ahmed İvaz, 1. bs., Beyrut, Dâru’l-Fikr, 2005. __________, Ravdatu’t-Tâlibîn ve Umdetu’l-Müftîn, I-XII, thk. Züheyr eşŞâvîş, 3. bs., Beyrut, el-Mektebu’l-İslâmî, 1991. Öztan, Bilge, Aile Hukuku, Ankara, Turhan Kitabevi, 2015. Öztürk, Huriye Reyhan, “Türk Medeni Hukukunda Velâyet ve Bunun Çocuğun Şahsı Bakımından Sonuçları”, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2000. Özuğur, Ali İhsan, Boşanma, Ayrılık ve Evlenmenin İptali Dâvâları, 5. bs., Ankara, Seçkin Yayınları, 2013. Remlî, Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Hamza, Nihâyetü’l-Muhtâc ilâ Şerhi’l-Minhâc, I-VIII, 2. bs., Beyrut, Dârü’l Kütübi’l-İlmiyye, 2003. Sadru’ş-şerîa, Ubeydullâh b. Mesûd b. Tâci’ş-şerîa, Muhtasâru’l Vikâye fî Mesâili’l-Hidâye, Taşkent, 1991. Sahnûn, Ebû Saîd Abdüsselâm b. Saîd b. Habîb et-Tenûhî, el-Müdevvenetü’l- Kübrâ, Beyrut, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, tsz. San’ânî, Muhammed b. İsmail, Sübülü’s-Selâm Şerhu Bülûği’l Merâm min Cem’i Edilleti’l Ahkâm, I-IV, Beyrut, Dâru İhyâi’t- Türâsi’l Arabî, 1988. Serahsî, Ebû Bekir Muhammed b. Ahmed b. Ebû Sehl, el-Mebsût, Beyrut, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993. Serdar, İlknur, “Birlikte Velâyet”, D.E.Ü. Hukuk Fakültesi Dergisi, cilt 10, sayı 1, 2008. Serozan, Rona, Çocuk Hukuku, 2. bs., İstanbul, Vedat Kitapçılık, 2005. Şâbân, Zekiyyüddin, Ahkâmu’ş-Şer’iyye li’l-Ahvâli’ş-Şahsiyye, 6. bs., Bingazi, Câmiatu Karyunus, 1993. Şîrâzî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Ali, el-Mühezzeb fî Fıkhi’ş-Şâfiî, Beyrut, Dâru’l- Fikr, tsz. Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatîb e -Şirbînî el-Kahirî, Muğni’l- Muhtâc ilâ Ma’rifeti Meâni Elfâzi’l-Minhâc, Beyrut, Dâru’l-Fikr, tsz. Tahâvî, Ebû Cafer Ahmed b. Muhammed b. Selâmet el-Ezdî, Muhtasaru’t- Tahâvî, thk. Ebu’l-Vefâ el-Efgânî, Beyrut, Dâru İhyâi’l-Ulûm, 1986. Tahmaz, Abdülhamid Mahmud, El-Fıkhu’l-Hanefî fî Sevbihi’l-Cedîd, I-V, Dımaşk, Dâru’l Kalem, 2014. Tantavî, Mahmûd Muhammed, el-Ahkâmü’ş-Şer’îyye fi’ş-Şerîati’l İslâmiyye, y.y., 1979. Tirmîzî, Ebû İsâ Muhammed b. İsâ es-Sevrâ, es-Sünen, I-V, thk. Kemâl Yusûf el-Hût, 1. bs., Beyrut, Dâru’l Kütübi’l İlmiyye, 1987. Tusûlî, Ebû’l-Hasen Alî b. Abdusselâm, el-Behce fî şerhi’t-Tuhfe, Beyrut, Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, 1998. Tuveycurî, Muhammed b. İbrahim b. Abdillah, Mevsûatu’l-Fıkhi’l-İslâmî, I-V, 1. bs., Lübnan, Beytu’l-Efkâri’d- Düvelîyye, 2009. Uçar, Ayhan, “4721 Sayılı Kanun ile Evliliğin Genel Hükümleri Alanında Yapılan Bir Kısım Değişiklikler Üzerine Düşünceler”, Atatürk Üniversitesi Erzincan Hukuk Fakültesi Dergisi, c. VI, sayı 1-4, 2002. Usruşenî, Muhammed b. Mahmud b. Hüseyin, Ahkâmu’s-Sığar, İslâm Hukuku’nda Çocuklarla İlgili Hükümler, trc. İbrahim Canan, İstanbul, Cihan Yayınları, 1984. Velidedeoğlu, Hıfzı Veldet, Türk Medenî Hukuku, Aile Hukuku, 5. bs., İstanbul, Nurgök Matbaası, 1965. Yaman, Ahmet, İslâm Aile Hukuku, Konya, Mehir Vakfı Yayınları, 1998. Zerkâ, Mustafa Ahmed, el-Medhalü’l-fıkhî el-‘âmm, I-II, Dımaşk, Dârü’l-Kalem, 1998. Zeylâî, Fahreddîn Osmân b. Alî b. Mihcen, Tebyînü’l-Hakâik Şerhu Kenzi’d- Dekâik, thk. Ahmed İzzû İnâye, Beyrut, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2010. Zuhaylî, Vehbe, el-Fıkhu’l İslâmî ve Edilletuhu, I-VIII, Dımaşk, Dâru’l-Fikr, 1985. www.kazancı.otomasyon.com (02.02.2020 tarihinde erişim sağlandı)