Irak Selçuklu, Abbâsî Hilâfeti ve Büyük Selçuklu Üçgeninde Kudretli Hille Emîri: Dübeys B. Sadaka

Yıl 2020, Sayı: 16, 225 - 249, 29.12.2020

Pınar Kaya Tan

https://doi.org/10.16947/fsmia.849158

Cited By: 1

Öz

Sultan Sencer’in (512-552/1119-1157), Sâve Savaşı’ndan sonra Büyük Sultan
sıfatıyla topraklarının batısını yeğeni Mahmûd b. Muhammed Tapar’ın idâresine
bırakmasıyla Selçukluların yeni bir kolu Irak Selçuklu Devleti kurulmuştur. Bununla
birlikte tesis edilen yeni devlet içinde sultan ve melikler arasında taht mücadelelerinin
güçlü emîr ve atabeglerin etkisiyle mütemadiyen devam ettiği görülmektedir. Hille Emîri
Seyfüddevle Sadaka b. Mezyed’in oğlu olan Dübeys b. Sadaka (ö. 529/1135), Büyük
Selçuklu Sultanı Muhammed Tapar’ın (498-511/1105-1118) vefatından sonra Mezyedî
Ailesi’nin hüküm sürdüğü Hille ve civarında hâkimiyetini tesis etmeyi başarmıştır. Irak
Selçuklu Devleti’nin içinde bulunduğu durumu yakından takip eden Dübeys b. Sadaka,
Sultan Mahmûd b. Muhammed Tapar döneminde (511-525/1118-1131) gerçekleşen
şehzade isyanlarını körükleyerek nüfuzunu, hâkimiyet sahasını genişletmeye çaba sarf
etmiştir. Ayrıca onun, babasının ölümünden dolayı sorumlu tuttuğu Abbâsîlere ve Selçuklulara
karşı düşmanlığını gizlemediği görülmektedir. Dübeys b. Sadaka, emîrliğini
ayakta tutabilmek için bölgede etkisi olan askerî güce sahip pek çok kumandanla, Arap
topluluklarıyla hatta Haçlılarla dahi ittifak kurmaktan çekinmemiştir. Abbâsî Hilâfeti ve
Irak Selçuklu Devleti topraklarını Hille’deki emîrliğine mensup olanlarla birlikte her
bulduğu fırsatta yağmalamış, ağır tahribatlarda bulunmuştur. Bu çalışma Irak Selçuklu
Sultanı Mahmûd b. Muhammed Tapar döneminde Dübeys b. Sadaka’nın oldukça yoğun
olan faaliyetlerini, Irak Selçukluları, Abbâsîler ve Büyük Selçuklular ile münasebetlerini
kaynakların verdiği bilgiler ışığında ele almaktadır.

Anahtar Kelimeler

Dübeys b. Sadaka, Selçuklular, Sultan Mahmûd b. Muhammed Tapar, Müsterşid Billâh, Sultan Sencer

Dubays B. Sadaḳa: The Powerful Amīr of Ḥilla in the Triangle of the ʿIrāḳ Saldjūḳid State, the Abbasīd Caliphate and the Great Saldjūḳid State

Öz

After Sulṭān Sandjar (512-552/1119-1157), ceded the west of the lands to the rule of
his nephew Maḥmūd b. Muḥammad Tapar as the Supreme Sulṭān following the battle of
Sāwa, a new branch of the Saldjūḳids, Irāḳ Saldjūḳid State was established. Regardless,
it is seen that the struggle for the throne between the sulṭān and the maliks continued
within the new state with the influence of strong amīrs and atabegs. Dubays b. Sadaḳa (d.
529/1135), son of Sayf al-Dawla Sadaḳa b. Mazyad, the amīr of has managed to establish
his reign in Ḥılla and its vicinity, which was ruled by Mazyadid Family after the death
of Great Saldjūḳid Sulṭān Muḥammad Tapar (498-511/1105-1118). Closely monitoring
the state of the ʿIrāḳ Saldjūḳid State, Dubays b. Sadaḳa has made efforts to expans his
influence and area of dominance by inciting prince revolts that took place in the reign of
Sulṭān Maḥmūd b. Muḥammad Tapar (511-525/1118-1131). Furthermore, it is seen that
he does not hide his enmity towards the Abbasīds and the Saldjūḳids he held responsible
for the death of his father. In order to keep his amīrate intact, Dubays b. Sadaḳa did not
refrain from making alliances with many commanders in the area who have military
strength, Arab communities and even with the crusaders. He has raided and heavily destroyed
the lands of Abbasīd Caliphate and ʿIrāḳ Saldjūḳid State at every opportunity
with the subjects of his amīrate in Ḥılla. This study discusses the activities of Dubays b.
Sadaḳa, during the reign of Irāḳ Saldjūḳid Sulṭān Maḥmūd b. Muḥammad Tapar and his
relations with ʿIrāḳ Saldjūḳids, Abbasīds and Great Saldjūḳids in light of the information
from the sources.

Anahtar Kelimeler

Dubays b. Sadaḳa, Saldjūḳids, Sulṭān Maḥmūd b. Muḥammad Tapar, al-Mustarshid Bi’llāh, Sulṭān Sandjar

Kaynakça

• Alptekin, Coşkun, Dimaşk Atabegliği (Tog-Teginliler), İstanbul, 1985.
• ______________, “Irak Selçukluları”, Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi (DGBİT), VII, İstanbul, 1988.