Enderûna Giriş Yolları ve Enderun Teşkilatı

Yıl 2021, Sayı: 17, 307 - 354, 24.06.2021

Sevgi Ağca Diker

https://doi.org/10.16947/fsmia.957094

Öz

İlk dönemlerde Rumeli’de sonraki yüzyıllarda Anadolu’da bir köyde hayata gelen
bir çocuk fiziki özellikleri ve yetenekleri ile seçilerek devşirme sistemi içine girmektedir.
Sistem içinde, kabiliyeti ve itaatkârlığı oranında yükselerek, hazırlık saraylarından/
mekteplerinden sonra Topkapı Sarayı’na gelmektedir. Enderûn’da, devşirilerek gelenler
dışında, müteferrikalar, hediye olarak gelen köleler, iltimaslılar, zâdeler ve çıraklar da
bulunmaktadır. Enderûn’da eğitim ve seçimlere tabi tutularak; Büyük Oda, Küçük Oda,
Seferli Koğuşu, Doğancı Koğuşu, Kilerli Koğuşu, Hazine Koğuşu’nda onlarca yıl eğitim
gördükten sonra Has Oda’ya terfi etmektedir. Enderûn teşkilatı içinde yer alan bu
koğuşların her birinde; kaç kişinin eğitim göreceği, hangi kurallarla koğuş içinde terfi
edileceği, hangi kıyafetleri giyecekleri, koğuş mevcutları yanında yaptıkları hizmetler de
farklılık göstermektedir. Büyük Oda ve Küçük Oda’ya mensup ağaların kıyafetleri diğer
koğuşlardan farklı olduğu gibi padişaha sundukları bir hizmette bulunmamaktadır. Bu
çalışmada koğuşlar içindeki hiyerarşik yapı sınıflandırılarak, her sınıfta bulunan görevlilerin
unvanları, vazifeleri, kıyafetleri, bahşişleri, terfileri, ilmî çalışmaları tespit edilmeye
çalışılacaktır. Enderûn teşkilatı çalışırken sıklıkla karşılaşılan; “acemilik”, “cülus bahşişi”,
“bayram inamı” gibi terimlerin koğuştan koğuşa gösterdiği farklılık irdelenecektir. Eğitimin son basamağı olan Has Oda; sınırlı kontenjanı, özel kuralları, sınıflandırması,
ağaların sıra dışı ayrıcalıkları ve padişahla kurdukları olağanüstü ilişkilerle tüm ağaların
ortak hayalidir.

Anahtar Kelimeler

Enderûn, devşirme, Topkapı Sarayı, Edirne Sarayı, Galata Sarayı

Ways of Admission For Enderûn and Enderûn Organization

Öz

A child who came to life in a village of Rumelia the first periods and of Anatolia in
the following centuries, is selected with his physical characteristics and abilities, and
enters the recruitment system. Within his system, he rises in proportion to his capability
and obedience and comes to Topkapı Palace after preparatory palaces/schools. In Enderûn,
besides the recruited ones, there are also connoisseurs, slaves who come as gifts,
benefactors, people and apprentices. By being subjected to education and elections in
Enderûn, after decades of education in Büyük Oda, Küçük Oda, Seferli Ward, Doğancı
Ward, Kilerli Ward, and Treasury Ward, he is promoted to the Privy Chamber. In each of
these wards within the Enderûn organization; how many people will be educated, under
which rules will be promoted within the ward, which clothes they will be worn, and the
services they provide besides the wards are also differ from each other. While the clothes
of the aghas belonging to Büyük Oda and Küçük Oda are different from the other wards,
they do not serve the sultan. In this study, by classifying the hierarchical structure in the
wards, the titles, duties, clothes, gratuities, promotions, scientific studies of the officers
in each class will be tried to be determined. Frequently encountered cases while studying
the Enderûn organization, such as the difference between terms of “inexperience”, “ enthronement
tip”, “feast tip” from ward to ward, will also be examined. The Privy Chamber
which is the last step of education, with its limited quota, special rules, classification,
extraordinary privileges of the aghas with the extraordinary relationships they established
with the sultan, is the common dream of all aghas.

Anahtar Kelimeler

Enderûn, spolia, Topkapi Palace, Edirne Palace, Galata Palace

Kaynakça

• Abdurrahman Abdi Paşa Vekâyi’-nâmesi, haz. Fahri Ç. Derin, İstanbul, Çamlıca, 2008.
• Afyoncu, Erhan, “Müteferrika”, DİA, c. 32.
• Akkutay, Ülker, Enderûn Mektebi, Ankara, Gazi Üniversitesi Yayınları, 1984.