Sosyal Fonksiyonları Bakımından Tekkelerin Osmanlı’daki Yeri

Yıl 2021, Sayı: 17, 653 - 672, 24.06.2021

Mustafa Özsaray

https://doi.org/10.16947/fsmia.957136

Öz

Osmanlı Devleti halkın ilim ve irfan yönünden eğitiminde tekkelerin ve şeyhlerin
rolünü daha kuruluş aşamasında farketmiştir. Tasavvuf ehli de devletin kendilerinden
beklediği rolü ifa etmişlerdir. Bu anlamda Osman Gazi ile Şeyh Edebâli arasındaki birliktelik
daha sonraki padişahlar zamanında da devam etmiştir. Bu birliktelik, tekkeleri halk
ile devleti birbirine raptedecek temel kurumlardan biri haline getirmiştir. Bundan dolayı
devlet, mürîdlerin rûhî eğitimlerinin yapıldığı tekkelerin toplum yararına olan sosyal
fonksiyonlarını da yerine getirmeleri için şeyhlere her türlü imkânı vermiştir. Tekkeler
bu imkânları hem insanların ilim ve irfan eğitiminde hem de toplum yararına olan sosyal
faaliyetlerde kullanmışlardır. Tekkeler ile ilgili araştırmalarda onların sosyal fonksiyonlarına
ana hatlarıyla temas edilmiştir. Bununla birlikte, bu konuda belgelere yeterince
bakıldığı söylenemez. Oysa Osmanlı’da çok faal bir kurum olan tekkenin bu yönünün de
belgelere dayalı olarak ortaya konulması gerekir. Çünkü Osmanlı Arşivi’nde son yıllarda
tasnif edilen belgelerin sayısı artmıştır. Dolayısıyla tekkelerin bu yönünü ortaya çıkaran
yeni verilere ulaşılmaktadır. Bu makalede, tekkelerin bu yönde üstlendiği role kısaca değinildikten
sonra arşiv belgelerinden örnekler verilmek suretiyle Osmanlı Devleti’nin bu
köklü kuruma bakışı ve sosyal fonksiyonları bakımından tekkelerin Osmanlı Devleti’ndeki
yeri ortaya konulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, tarîkat, tekke, şeyh, derviş, Osmanlı Devleti

The Place of the Dervish Lodges in the Ottoman in Terms of Social Functions

Öz

The Ottoman Empire realized the role of the dervish lodges in the education of the
people in terms of knowledge and wisdom since its very first establishment stages. Sûfîs
also performed the role expected by the state. In this sense, this unity between Osman
Gazi and Sheikh Edebâli continued during the later sultans. This unity has made the dervish
lodges one the basic institutions that connect the people and the state. Therefore, the
dervish lodges gave all kinds of opportunities to the sheikhs to perform their social functions
fort he benefit of the society, as well as the spiritual edecation of the disciples. The
dervish lodges also used these opportunities for both basic tasks. In the studies on dervish
lodges their social functions have been outlined. However, it cannot be said that the documents
on this subject have been examined adequately. This aspect of the dervish lodges
that were effective in the Ottoman State should be revealed by looking at the documents.
Because, the number of documents classified in the Ottoman Archive ha increased in
recent years. Therefore, new data revealing various aspects of dervish lodges are reached.
In this article, after mentioning the role of the dervish lodges throughout the history of Islam,
it will be given examples from archive documents, and will be revealed the Ottoman
Empire’s view of this deep-rooted institution and its place in terms of its social functions.

Anahtar Kelimeler

Sûfîsm, sect, dervish lodge, sheikh, dervish, Ottoman Empire

Kaynakça

• Abdülkadir (Kadri) Efendi, Topçular Kâtibi Abdülkadir (Kadri) Efendi Tarihi, haz. Ziya Yılmazer, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2003.
• Ağanoğlu, Yıldırım, Rumeli’de Bir İrfan Ocağı : Ohri Halvetî Hayâtî Âsitânesi, İstanbul, İz Yayıncılık, 2016.
• Âşıkpaşazâde, Âşıkpaşazâde Tarihi, thk. Frederich Giesse, Leipzig, Otto Harrassowitz, 1929.