Dîvân Anahtarı as the First Index of Dîvânü Lügâti’t-Türk by Hüseyin Hüsameddin Yasar and His Scholary Works

Yıl 2013, Sayı: 1 - Bahar, 136 - 151, 15.03.2013

Feyzi Çimen

Öz

After Dîvânü Lügâti’t-Türk (DLT) was first published 1915 and 1917 by Kilisli Muallim
Rıfat Bilge, Hüseyin Hüsameddin Yasar prepared an index of DLT entitled Dîvân
Anahtarı based on this publication. However, for some reason or another this work could
not find a chance of publication. This article deals with main aspects of this index work
and portray the general features of other literary and scholarly works of the author Hüseyin
Hüsameddin.

Anahtar Kelimeler

Dîvânü Lügâti’t-Türk; Dîvân Anahtarı; Index; Hüseyin Hüsameddin; Amasya History

Dîvânü Lügâti’t-Türk Üzerine İlk Dizin: Dîvân Anahtarı ve Hüseyin Hüsameddin Yasar’ın İlmî Kişiliği

Öz

1915-1917 yılları arasında Kilisli Muallim Rıfat Bilge tarafından neşre hazırlanan
Dîvânü Lügâti’t-Türk neşri üzerine çağdaşı Hüseyin Hüsameddin Yasar söz konusu yayını
esas alan Dîvân Anahtarı adlı bir indeks hazırlamıştır. Fakat Hüseyin Hüsameddin’in
bu çalışması yazma şeklinde ve muhtemelen tek nüsha olduğu için Türkoloji literatürüne
takdim edilmemiştir.
Biz de bu çalışmamızda müellif Hüseyin Hüsâmeddin’in hayatı, eserleri- Dîvân
Anahtarı adlı eseri ve Türkoloji’ye katkıları hakkında bilgi vermek istiyoruz.

Anahtar Kelimeler

Dîvânü Lügâti’t-Türk; Dîvân Anahtarı; Dizin; Hüseyin Hüsameddin; Amasya Tarihi

Kaynakça

• Akalın, Şükrü Haluk, Bin Yıl Önce Bin Yıl Sonra Kaşgarlı Mahmud ve Divanü Lügati’t-Türk, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları, 2008.
• Akdağ, Mustafa, Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası Celalî İsyanları, Ankara, Bilgi Yayınevi, 1995.
• Akdağ, Mustafa, Türkiye’nin İktisadî ve İçtimai Tarihi, İstanbul, Cem Yayınevi, 1974.
• Akkuş, Mehmet ve Ali Yılmaz, (Sadeleştirerek Neşre Hazırlayanlar) Amasya Tarihi I, Ankara, Amasya Belediyesi Yayınları, 1986.
• Akpınar, Turgut, “Az Tanınan Büyük Bir Milliyetçi Hüseyin Hüsameddin Yasar”, Hayat Tarih Mecmuası, S. 8, C. II, İstanbul, 1975.
• Akpınar, Turgut, “Hüseyin Hüsameddin Maddesi”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. XVIII, s. 521, 1998.
• Akpınar, Turgut, “Amasya Tarihi Yazarı Hüseyin Hüsameddin ve Bilinmeyen Eserleri”, Bibliyografya Kitap Haberleri Bülteni, S. 3, C. I, Mayıs, 1972.
• Albayrak, Sadık, İlmiye Ricâlinin Terâcim-i Ahvâli “Son Devir Osmanlı Uleması”, Milli Gazete Yayınları, C. II, İstanbul, Medrese Yayınevi, 1980.
• Amasya Gazetesi, 10 Şubat 2007.
• Atalay, Besim, Divanü Lügati’t Türk Dizini “Endeks” (IV), Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları, 1986.
• Atalay, Besim, Divanü Lügati’t Türk Tercümesi. I-III, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları, 1985.
• Aydın, Mesut ve G. Aydın, Hüseyin Hüsameddin Efendi, Amasya Tarihi I-V, Amasya, Amasya Belediyesi, 2008.
• Aydın, Mesut ve G. Aydın, Hüseyin Hüsameddin Efendi, Amasya Tarihi VIXII, Malatya, 2004.
• Başaran, Ayhan, “Dilci Hüseyin Hüsameddin”, Yeşilırmak Postası Gazetesi, Amasya, S. 2061, 11.02.1963.
• Bilge, Kilisli Rıfat, Divanü Lügati’t Türk, I-III, İstanbul, 1915-1917.
• Caferoğlu, Ahmet, Divanü Lügati’t-Türk Dizini, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları, 1972.
• Çağan, Nazmi, “Ölümünün 25. Yıldönümünde Hüseyin Hüsameddin Yaşar”, Dünya Gazetesi, 11 Şubat, 1963.
• Çimen, Feyzi, “Dîvân Anahtarı Tam Bir Dîvânü Lügâti’t-Türk İndeksi Sayılır mı?” Uluslararası Türkçenin Batılı Elçileri Sempozyumu, (5-6 Kasım 2012), İstanbul, [Türk Dil Kurumu İşbirliğiyle Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi], 2012.
• Çitçi, Selahattin, İkdam Gazetesinin Sistematik İndeksi, (1894-1904), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, [İki cilt yayımlanmamış yüksek lisans tezi], İstanbul, 2001.
• Dankoff, Robert, Kelly James, Compendium of The Turkic Dialects (Divanu Lügat-it-Türk), Part I: 1982, Part II: 1984, Part III: 1985, Duxbury, Harvard Üniversitesi Basım Evi, 1982.
• Dilçin, Dehri, Arap Alfabesine Göre Divanü Lûgati’t-Türk Dizini, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları, 1957.
• Karaman, Seyit Ali, Evkâf-ı Hûmayûn Nezareti, Kitabevi, 2006.
• Köprülü, M. Fuat, “Hüseyin Hüsameddin’in Amasya Tarihi Hakkında”, İkdam Gazetesi, 18 Mart, 1914.
• Kurt, Şaban, Kitâbu Dîvân-ı Lügâti’t-Türk, Ankara, T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2008.
• Kuşat, Ahmet, “Türk Tarihiyle İlgili Makaleler Bibliyografyası,” Tarih Vesikaları, Cilt I, Sayı III (18), Ankara, Milli Eğitim Basımevi, Mart, 1961.
• Levent, Agâh Sırrı, Türk Edebiyatı Tarihi I-II, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1973.
• Menç, Hüseyin, “Hüseyin Hüsameddin’in Amasya Kâsidesi”, Yeşilırmak Postası Gazetesi, Amasya, S. 214, 5.1.1990.
• Menç, Hüseyin, Bir Şehre Adanan Ömür Abdi-zâde Hüseyin Hüsameddin Efendi Hayatı, Eserleri ve Hakkında Yazılanlar, Amasya, Amasya Belediyesi Yayınları, 2012.
• Nebioğlu, Osman, Türkiyede Kim Kimdir, İstanbul, Nebioğlu Yayınevi, 1962. Öcalan, Halid, “Hüseyin Hüsameddin Yasar’ın Hayatı ve Eserleri”, Yeşilırmak Postası Gazetesi, Amasya, 10.02.1963.
• Sarıcıoğlu, Fikret, “Üç Amasya Tarihçisi ve Eserleri,” İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Tarih Enstitüsü Dergisi, S. 14, İstanbul, 1994.
• Teres, Ersin, “Divanu Lügat-İt-Türk ve Budist Uygur Metinlerinin Sözvarlığı Bakımından Karşılaştırılması”, İstanbul, Yıldız Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, [Basılmamamış Yüksek Lisans Tezi], 2006.
• Türk Ansiklopedisi, “Hüseyin Hüsameddin Maddesi”, Ankara, Milli Eğitim Basımevi, C. XIX, 1971.
• Türkiye Yazmaları Toplu Kataloğu, Ankara, 1979.
• Tveritinova, Anna S., Türkiye’de Karayazıcı Deli Hasan İsyanı (1593-1603)
• (çev. A. İnan) , Yayına Hazırlayan, A. Haydar Avcı, İstanbul, Aya Kitap, 2006.
• Uzunçarşılı, İbrahim Hakkı, Halil Ethem Hatıra Kitabı “İbrahim Edhem Paşa Âilesi ve Halil Edhem Eldem, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1948.
• Ülken, Hilmi Ziya, Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, İstanbul, Selçuk Yayınları, 1966.
• Yasar, Hüseyin Hüsameddin, “İran’da Türkler”, Türk Yurdu, Cilt 7 (14), 1918, s. 4033-4035, [22-29].