Confirmation of Sufi Information in Hadîkatü’l-cevâmi with Documents

Yıl 2024, Sayı: 23, 387 - 406, 12.06.2024

Mustafa Özsaray

https://doi.org/10.16947/fsmia.1499536

Öz

One of the sources used in studies on Ottoman Sufism is Hüseyin Ayvansarayî’s work
called Hadîkatü’l-cevâmi. In this work, Ayvansarayî mainly introduces the mosques and
masjids in Istanbul. In addition, the work also contains information about madrasahs,
lodges, tombs and the ulama and sheikhs associated with these places. In this respect,
Hadîkatü’l-cevâmi is a vital source of work that should be examined in studies on Istanbul
lodges and sheikhs.
The information given by Ayvansarayî about the lodges and other Sufi places located
next to and in the immediate vicinity of the mosques and masjids of Istanbul and the
sheikhs who worked in these places is very important in terms of the history of Sufism.
Thanks to the work, some information about Sufi institutions and places in Istanbul and
the people passing through these places can be accessed. However, when we determine
the place and place in line with the information in the work, some of the mentioned Sufi
places cannot be found. It is seen that some places are abandoned and in ruins, and some
are used for other purposes. For this reason, the confirmation and completion of the data in
Hadîkatü’l-cevâmi about these places and the people associated with them with archival
documents will benefit the history of Sufism. In this way, places that existed at the time
the work was written but are not there today or are used for different purposes can be
traced, and it will also contribute to the biographies of the sheikhs who served in these
places. For this purpose, in the article, by sampling method, we will try to confirm with
documents the information about Akşemseddin Halvethanesi and Kapı Ağası Malatyalı
İsmail Ağa Lodge, which are located under the title of Hagia Sophia Mosque in the elif
article of Hadîkatü’l-cevâmi and are connected to the Hagia Sophia complex in various
aspects. Thus, this sampling study will show that the confirmation and extension of the
Sufi information in the work can be made based on it.

Anahtar Kelimeler

Sufism, Hüseyin-i Ayvansarayi, Hadîkatü’l-cevâmi, Akşemseddin Lodge, Malatyalı İsmail Ağa Lodge, Nâziki Lodge

Hadîkatü’l-cevâmi’deki Tasavvufî Bilgilerin Belgelerle Teyidi

Öz

Osmanlı dönemi tasavvufu üzerine yapılan çalışmalarda başvurulan kaynaklardan biri
de Hüseyin-i Ayvansarayî’nin Hadîkatü’l-cevâmi adlı eseridir. Ayvansarayî bu eserinde
esas olarak İstanbul’daki camileri ve mescitleri tanıtmaktadır. Bununla birlikte eserde
medreseler, tekkeler, türbeler ile buralarla ilişkili ulemâ ve meşâyih hakkında bilgiler de
bulunmaktadır. Bu bakımdan Hadîkatü’l-cevâmi, İstanbul tekkeleri ve meşâyihi üzerine
yapılacak çalışmalarda mutlaka bakılması gereken önemli bir kaynak eserdir.
Ayvansarayî’nin İstanbul cami ve mescitlerinin yanında ve yakın çevresinde bulunan
tekkeler ve diğer tasavvufî mekânlar ile buralarda vazife yapan meşâyih hakkında
verdiği bilgiler tasavvuf tarihi açısından çok önemlidir. Eser sayesinde İstanbul’daki
tasavvufî müessese ve mekânların ve buralardan gelip geçen şahısların bazı bilgilerine
ulaşılabilmektedir. Ancak eserdeki bilgiler doğrultusunda yer ve mekân tespiti için
gidildiğinde adı geçen tasavvufî mekânların bazısının yerinde bulunmadığı, bazısının
metruk ve harabe durumunda olduğu ve bazı mekânların ise başka amaçlar için
kullanılmakta olduğu görülmektedir. Bu sebeple İstanbul cami ve mescitleri çevresinde
bulunup da kitapta geçen tasavvufî mekânlara ve buralarla ilişkili şahıslara dair verilerin
arşiv belgeleriyle teyidi ve ikmali tasavvuf tarihi açısından faydalı olacaktır. Böylece eserin
yazılışı sırasında var olup da bugün yerinde bulunmayan mekânların izi sürülebileceği
gibi buralarda hizmet vermiş meşâyihin biyografilerine katkı sağlanmış olacaktır. Bu gaye
ile makalede örnekleme yöntemiyle Hadîkatü’l-cevâmi’nin elif maddesindeki Ayasofya
Camii başlığı altında yer alan ve Ayasofya ile çeşitli yönlerden irtibatlı olan Akşemseddin Halvethanesi ve Kapı Ağası Malatyalı İsmail Ağa Tekkesine ait bilgilerin belgelerle teyidi
yapılmaya çalışılacaktır. Böylece eserdeki tasavvufî bilgiler temel alınarak bunların teyit
ve tekmilinin yapılabileceği bu örnekleme çalışma ile gösterilmiş olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Hüseyin-i Ayvansarayî, Hadîkatü’l-cevâmi, Akşemseddin Halvethanesi, Malatyalı İsmail Ağa Tekkesi, Nâzikî Dergâhı

Kaynakça

• BOA. A. DVN. SMHM. d. 31/481. BOA. A. MKT. MHM. 47/94. BOA. TSMA. e. 841/44. BOA. C. EV. 311/15840.