İklim Değişikliği ve Göç: Oğuzların Mâverâünnehir ve İran’a Göçleri

Yıl 2024, Sayı: 24, 225 - 240, 30.12.2024

Esin Küçükbekir , Naser Sedghi

https://doi.org/10.16947/fsmia.1609848

Öz

Oğuzların Mâverâünnehir’e göç sebepleri, siyasi tarih anlatılarında genellikle
Oğuz Yabgusu ile aralarındaki siyasi çekişme olarak belirtilir. Bunun yanı sıra, göçün
sebepleri arasında otlak yetersizliği ve yer darlığı da önemli rol oynar. Ancak, siyasi
çekişmeler genellikle öne çıkarılırken, otlak yetersizliğinin tam olarak iklim kaynaklı
mı olduğu konusunda net bilgiler bulunmamaktadır. Bu makalede, Oğuz Türklerinin
göçü konusunda bazı araştırmacılar arasındaki tartışmalar ele alınmakta ve bu göç
olayında iklim değişikliğinin rolü olup olmadığını tartışan bahse konu araştırmacıların
argümanları incelenmektedir. Bazı tarihçiler Oğuz göçlerinin öncelikli olarak iklim
faktörüyle tetiklendiğini savunmaktadırlar. Bu görüşe göre, Orta Asya’daki önemli iklim
değişiklikleri, Oğuzları daha yaşanabilir bölgelere, yani Mâverâünnehir ve İran’a göç
etmeye zorlamıştır. Diğer taraftan bazı tarihçiler ise bu görüşü reddederek göçleri siyasi ve
insan faktörüne, örneğin çatışmalara, istilalara ve dönemin sosyo-ekonomik koşullarına
bağlamaktadır. Bu makalenin temel amacı, kesin bir yanıt vermek yerine, Oğuz göçü
bağlamında iklimin tarihi göçler üzerindeki potansiyel etkisine dikkat çekmektir. Tarihi kaynakların sınırlamaları ve bu kaynakların detaylı bir şekilde incelenmemesi nedeniyle,
bu makale tartışmayı kesin olarak çözmeyi hedeflememektedir. Bunun yerine, iklimin
tarih araştırmalarında siyasi ve ekonomik unsurların yanı sıra önemli bir faktör olarak ele
alınması gerektiği ve göçün nedenleri arasında iklimin daha belirgin bir argüman olarak
sunulması amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Göç, iklim değişikliği, Oğuzlar, Mâverâünnehir, İran

Climate Change and Migration: Migration of the Oghuzes to Transoxiana and Iran

Öz

The reasons for the migration of the Oghuzs to Transoxiana are usually mentioned in
political history narratives as the political dispute between them and the Oghuz Yabgu.
In addition to this, lack of pasture and lack of space also play an important role among
the reasons for migration. However, while political conflicts are usually emphasised,
there is no clear information on whether the lack of pasture was exactly due to climate.
This article analyses the debate among some scholars on the migration of the Oghuz
Turks and examines the arguments of these scholars who discuss whether climate change
played a role in this migration event. Some historians argue that the Oghuz migrations
were primarily triggered by the climate factor. According to this view, significant climatic
changes in Central Asia forced the Oghuz to migrate to more habitable regions, namely
Transoxiana and Iran. On the other hand, some historians reject this view and attribute
the migrations to political and human factors, such as conflicts, invasions and socioeconomic
conditions of the period. The main purpose of this article is to draw attention
to the potential influence of climate on historical migrations in the context of the Oghuz
migration, rather than to provide a definitive answer. Due to the limitations of historical
sources and the lack of a detailed analysis of these sources, this article does not aim to
resolve the debate definitively. Instead, it emphasises that climate should be considered
as an important factor in historical research alongside political, economic, etc. fields, and
aims to present the climate issue among the causes of migration as a more prominent
argument.

Anahtar Kelimeler

Migration, climate change, Oghuzs, Transoxiana, Iran

Kaynakça

• Bulliet, W. Richard, Cotton, Climate, and Camels in Early Islamic Iran: A Moment in World History, New York, Columbia University Press, 2009.
• Bundârî, Târîh-i Silsile-i Selçûkî, çev. Muhammed Hüseyin Celili, Tahran, Bonyad-e Farhang-e Iran, 1977.
• Ellenblum, R., The Collapse of the Eastern Mediterranean: Climate Change and the Decline of the East (950-1072), New York, Cambridge University Press, 2012.