A Treatise on the Debate on “Poverty” and “Wealth” in Sufism: Mehmet Zihni Efendi’s Translation of İbrahim Fasîh el- Haydarî’s Treatise Called Şifâü’l-milel ‘an dâi’l-kesel

Yıl 2025, Sayı: 25, 157 - 197, 18.06.2025

Ahmet Turan Arslan Mustafa Özsaray

https://doi.org/10.16947/fsmia.1722265

Öz

İbrahim Fasîh el-Haydarî (d. 1300/1882) is one of the Ottoman sûfî scholars belonging
to the Naqshbandiyya order. Fasîh el-Haydarî has works in the fields of Literature and
History. Hence, Fasîh el-Haydarî also strived to solve social problems. His treatise titled
Şifâü’l-milel ‘an dâi’l-kesel reveals this aspect of Fasîh el-Haydarî. In the treatise, he
dealt with the problem of laziness, which was the reason for the backwardness of the
Muslim nations, and the issue of work as a solution to this problem.
This article we prepared on Fasîh’s treatise consists of an introduction and two parts.
In the introduction, after giving brief information about the author, we talked about the
purpose of writing the treatise and its importance. We also explained where the copy
containing the Turkish translation along with the Arabic original is located. In the first
part, we evaluated the main points of the topics discussed in the treatise. In the second part,
we published the Ottoman translation of the treatise made by Mehmed Zihni Efendi (d.
1913) as a critical edition. We applied the simple transcription method in our publication.
Accordingly, we wrote the Arabic and Persian words in their original form. We preferred
the current forms of Turkish words and suffixes. We identified the sources where the
author quotes from various works and showed them in footnotes.

Anahtar Kelimeler

Sufism , İbrahim Fasîh el-Haydarî , Mehmed Zihni Efendi , poverty , wealth , laziness , resignation

Tasavvuf’ta “Fakr” ve “Gınâ” Tartışmasına Dâir Bir Risâle: İbrahim Fasîh el-Haydarî’nin Şifâü’l-milel ‘an dâi’l-kesel İsimli Risâlesinin Mehmed Zihni Efendi Tercümesi

Öz

İbrahim Fasîh el-Haydarî (ö. 1300/1882), Nakşibendiyye tarîkatına mensup Osmanlı
âlim, ârif ve ediplerinden biridir. İslâmî ilimlerin yanı sıra edebiyat ve tarih alanlarında
da çalışmaları bulunan Fasîh el-Haydarî, bu özelliği sebebiyle sosyal meselelerin çözümü
için de gayret göstermiştir. Bu makale içerisinde neşredeceğimiz Şifâü’l-milel ‘an dâi’lkesel
isimli risâlesi onun bu yönünü ortaya koymaktadır. Risâlede, Müslüman milletlerin
geri kalış sebebi olan tembellik problemini ele almakta ve bu problemin çaresi olarak
çalışmanın önemi üzerinde durmaktadır.
İbrahim Fasîh el-Haydarî’nin risâlesinin neşri vesilesiyle hazırladığımız bu makale
bir giriş ve iki bölümden oluşmaktadır. Girişte, müellif hakkında kısa bilgi verdikten
sonra risâlenin yazılma amacı ve öneminden bahsettik. Ayrıca Arapça aslıyla beraber Türkçe tercümeyi muhtevî nüshanın nerede bulunduğunu açıkladık. Birinci bölümde
risâlede ele alınan konuları ana hatlarıyla değerlendirdik. İkinci bölümde ise risâlenin
Mehmed Zihni Efendi (ö. 1913) tarafından yapılan Türkçe tercümesini tahkikli olarak
neşrettik. Yaptığımız neşirde basit transkripsiyon usulünü uyguladık. Buna göre Arapça
ve Farsça kelimeleri orijinal haliyle yazdık. Türkçe kelimeler ve eklerin ise günümüzde
kullanılan şekillerini tercih ettik. Risâlede müellifin çeşitli eserlerden yaptığı alıntıların
kaynaklardaki yerlerini tespit edip bunları dipnotlarda gösterdik.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf , fakr , gınâ , tembellik , tevekkül , İbrahim Fasîh el- Haydarî , Mehmed Zihni Efendi

Kaynakça

• Ahmed ibn Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eşŞeybânî el-Mervezî, Müsnedü’l-İmâm Ahmed ibn Hanbel, thk. Şuayb el-Arnaût vd., Beyrut, Müessesetü’r-Risâle, 1412/1992.
• Arslan, Ahmet Turan, “Mehmed Zihni Efendi’nin İcâzetnâmesi ve Hocası Üzerine Bazı Değerlendirmeler”, FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, no. 21, 2023.
• _____________, Son Devir Osmanlı Alimlerinden Mehmed Zihni Efendi: Hayatı Şahsiyeti Eserleri, İstanbul, İfav Yayınları, 1999.