Ottoman and Old Anatolian Turkish Texts that as Influence Ranks from Dialects that are Source of These Texts Language

Yıl 2006, Sayı: 22, 83 - 110, 19.02.2014

Mehmet D. Erdem

Öz

This article consists of two chapters. In the first chapter, Old Anatolian Turkish texts were classifıed in general according to the degrees they affected by different dialects. In the second chapter we examined from which local dialects these texts borrowed their textual language. To sum up, we pointed out how many dialects influenced Old Anatolian Turkish and Ottoman Turkish and compared the linguistic features of these dialects.

Anahtar Kelimeler

Old Anatolian Turkish; Ottoman Turkish; Anatolian Dialects; Middle Anatolian Dialects

Ağızlardan Etkilenme Derecelerine Göre Osmanlı ve Eski Anadolu Türkçesi Metinleri ve Bu Metinterin Diline Kaynaklık Eden Ağızlar

Öz

Bu makale iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde Eski Anadolu Türkçesi metinleri ağızlardan etkilenme derecelerine göre genel bir sınıflandırmaya tabi tutulmuştur. İkinci kısımda ise, bu metinlerde kullanılan yazı dilinin hangi yerel ağızlara dayandığı araştırılmıştır. Sonuçta Eski Anadolu ve Osmanlı Türkçesi yazı diline kaç ağzın kaynaklık ettiği ve bunların dil özellikleri karşılaştırmalı olarak ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Eski Anadolu Türkçesi; Osmanlı Türkçesi; Anadolu Ağızları; Orta Anadolu Ağızları

Kaynakça

• AKSOYAK, l. Hakkı (2005), “Gelibolulu Mustafa Ali’nin “Dölek” Redişi Gazeli ve “Dölek” Kelimesi Uzerine”, Millî Folklor, S. 65, Ankara, 5. 46-48.
• AKSU, Mediha (2002), Saltuknâme’de Küçük Ünlü Uyumu, Ondokuz Mayıs Üniversi— tesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Samsun.
• ALLEN, W. E. (1971), A History ofthe Georgian People, London.
• ARAT, R. R. (1960), “Anadolu Yazı Dilinin Tarihi İnkışafına Dair”, V. Türk Tarih Kongresi (12-1 7 Nisan 1956), TTK Yayınları, Ankara, 5. 225—232.
• ATALAY, Besim (1998), Divanü Lügat—it—Türk Tercümesi I, TDK Yayınları, Ankara.
• AYDIN, Mehmet (2001), “Düvlek Kelimesi Üzerine Bir Not”, İlmî Araştırmalar, S.l2, İstanbul, s. 57—61.
• AYDIN, Mehmet (2002), Aybastı Ağzı, TDK Yayınları, Ankara.
• AYDIN, Mehmet (2005), “Derleme Sözlüğüne Birkaç Katkı Dîvânü Lügati’t—Türk’le Aybastı Ağzındaki Bazı Ortak Öğeler”, İlmî Araştırmalar, S. 19, Gökkubbe Yayın— ları, İstanbul, 5. 17—22.
• BİLGİN, Azmi (1990), “Eski Anadolu Türkçesi Döneminde Karışık Dil Unsurları Taşı— yan Eserler ve Dil Ozellikleri”, Türk Dünyası Araştırmaları, S. 69, Aralık, 5. 63-74.
• BOESCHOTEN, Hendrik (1990), “Vokalquantitât in Rabghuzis Poesie”, Central Asiatic Journal 34, (1990), s. 187-213.
• BRENDEMOEN, Bernt (1977—1979), “Labial Ünlü Uyumunun Gelişmesi Üzerine Bazı Notlar”, Türkiyat Mecmuası 1977-1979, C. XIX, s. 223—240.
• BRENDEMOEN, Bernt (1996), “Osmanlı ve Çağatay Şiirinde lmâle ve Aslî Uzun Unlüler”, Uluslararası Türk Dili Kongresi 1992, TDK Yay., Ank. 1996.
• BRUINESSEN, Van Martin — BOESCHOTEN, Hendrik (2003), Evliya Çelebi Diyar— bekir ’de, (çev. Tansel Güney), Iletişim Yayınları, Istanbul.
• BULUÇ, Saadettin (1955), “Eski Bir Türk Dili Yadigarı: Behçetü’l-Hadâik Ş Mev’i— zeti’l—Halâik”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi VI, Istanbul, s. 119-131.
• BURAN, Ahmet (1992), Doğu ve Güneydoğu Anadolu Üzerine Araştırmalar II. (Ağız- lar), Boğaziçi Yayınları, Istanbul.
• BURAN, Ahmet (1997), Keban, Baskil ve Ağın Yöresi Ağızları, TDK Yayınları, Ankara.
• BURAN, Ahmet (2002), “Konuşma Dili Yazı Dili İlişkileri ve Derleme Faaliyetleri”, Türkbilig, 2002/4, Ankara, 5. 97-104.
• CANPOLAT, Mustafa (1968), “Behçetü’l-Hadâ’ik’in Dili Üzerine”, TDAY—Belleten 1967, TDK Yayınları, Ankara, 5. 165—175.
• CANPOLAT, Mustafa (1973), “XIV. Yüzyılda Yazılmış Değerli Bir Tıp Eseri Edviye-i Müfrede”, Turkoloji Dergisi, V. cilt, ]. sayı, DTCF Türk Dili ve Edebiyatı Araştır—
• maları Enstitüsü yayını, Ankara, 5. 21-47.
• CANPOLAT, Mustafa (1995), “Ömer bin Mezid, Mecmü ’atı'i ’n-Nezâ’ir, TDK Yayınları, Ankara.
• CARBOGNANO, C. C. Da. (1794), Primi Principi della Grammatica Turca, Roma.
• CLAUSON, Sir Gerard (1972), An Etymological Dictionary of Pre—Thirteenth—Centuiy Turkish, Oxford.
• DANKOFF, Robert (2004), Evliya Çelebi Seyahatnamesi Okuma Sözluğu, (çev. Semih Tezcan), Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi, İstanbul.
• DEMİR, Necati (2001). Ordu İli ve Yöresi Ağızları, TDK Yayınları, Ankara.
• DEMİR, Nurettin (1993), Postverbien im Tı'ı'rkeitıîırkischen: Unter besonderer Berücksichtigung eines südanatolischen Dorfdialekts, Otto Harrassowitz, Wiesbaden.
• DEMİR, Nurettin (1994), “Birleşik Fiiller ve Vurgu: -iver— şeklinin görevlerini tespitte vurgunun rolü”, TDA Y—Bel/eten 1994, TDK Yayınları, Ankara 1996.
• DEMİR, Nurettin (2002), “Ağız Terimi Üzerine”, (Anadolu ve Rumeli Ağızları Semi— neri) Türkbilig 2002/4, s. 105—116, Ankara.
• DEMİREL, Şener (2005), “16. Yüzyıl Divan Şairlerinden Tatavlalı Mahremî ve Şütür— nâmesi”, Millî Folklor, S. 65, Ankara, 5. 49—66.
• DEMİRİZ, Yıldız (1989), “Karamanlıca epigrafyasına katkı. Eskişehir’de Karamanlıca bir mezartaşı kitabesi”, Tarih ve T opium, S. 66, Haziran.
• DEMİRTAŞ, Ahmet (2003), Durr—i Meknıin, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bi- limler Enstitüsü Doktora Tezi, Samsun.
• DEVELİ, Hayati (1995), Evliya Çelebi Seyahatnamesine Göre 17. Yüzyıl Osmanlı Turkçesinde Ses Benzeşmeleri ve Uyu/nlar, TDK Yayınları, Ankara.
• DEVELİ, Hayati (1999), “Ağız Özellikleri Taşıyan Bir Eski Türkiye Türkçesi Metni Fatiha Tefsiri”, İlmî Araştırmalar, S. 6, s. 63—81, İliın Yayma Cemiyeti Yayınları, İstanbul.
• DEVELİ, Hayati (2002a), “Eski Türkiye Türkçesi Ağızlarının Sınıfİandırılmasında Morfolojik Esaslar”, Türkbilig (2002/4), Ankara, 117—124.
• DEVELİ, Hayati (2002b), “Eski Türkiye Türkçesi Ağızlarının Sınıflandırılması”, The Linguistic Heritage of The Seljuks, Sources for the History of the South West Turkic Linguistic Varieties, University of Mainz Institute of Oriental Studies, 25—27 January 2002, Mainz-Almanya.
• kitabeler)”, Belleten, XXXIX, S. 153, Ocak 1975, s. 25-48.
• EYİCE, Semavi (1977), “Rum harfleri ile Türkçe (Karamanlıca) bir Nevşehir Salnâmesi (Yıllığı), İ Ü İktisat Fakültesi, Fındıkoğlu Armağanı, İstanbul, s. 77—102.
• AĞIZLARDAN ETKİLENME DERECELERİNE GÖRE OSMANLI VE ESKİ ANADOLU TÜRKÇESİ... ıo7
• EYİCE, Semavi (1980), “Anadolu’da “Karamanlıca” Kitabeler (Grek harfleriyle Türkçe kitabeler)”, Belleten, XLIV, S. 176, Ekim, Anara, s. 683—696.
• GABAIN, A. Von (1998), Eski Türkçenin Grameri, (çev. Mehmet AKALIN), TDK Yay., Ank. 1998.
• GEMALMAZ, Efrasiyap (1978), Erzurum İlı' Ağızları, Atatürk Üniversitesi Yayınları, Erzurum.
• GÜLENSOY, Tuncer (1988), Kütahya ve Yöresi Ağızları, TDK Yayınları, Ankara.
• GÜLENSOY, Tuncer (1993), Doğu ve Güneydoğu Ağızları Üzerine Düşünceler, Boğa— ziçi Yayınları, Ankara.
• GÜLENSOY, Tuncer (1999), “Ağız Araştırmalarının Bugünkü Durumu”, Ağız Araştır- maları Bilgi Şöleni, TDK Yay., Ankara, s. 16-23.
• GÜLSEVİN, Gürer — BOZ, Erdoğan (2004), Eski Anadolu Türkçesi, Gazi Kitabevi Yayınla— rı, Ankara.
• GÜLSEVIN, Gürer (2002), Uşak İli Ağızları, TDK Yayınları, Ankara.
• GÜNDÜZ, Ahmet (2004), “XVIII. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nun Durumu ve Kırşehir’e Yerleştirilen Rişvan, Okçuyan, Köçekli ve Karakeçili Aşiretleri Hakkın— da Bilgiler”, [. Kırşehir Kültür Araştırmaları Bilgi Şöleni (8-10 Ekim 2003) Bildiri- leri, G. Ü. Kırşehir Eğitim Fakültesi Yayınları, Kırşehir, s. 237-252.
• GÜNGÖR, Harun (1984), “Karamanllca (Grek alfabeli Türkçe) bir kitâbe”, Türk Dün— yası Araştırmaları, 33, Aralık, 5. 95-101.
• GÜNŞEN, Ahmet (1997), Anadolu’nun Türkleşmesi Sürecinde Türk Soy, Boy, Oymak ve Cemaâtleri İle Kırşehir, Ahi Kültürünü Araştırma ve Eğitim Vakfı Yayınları No:7, Kırşehir.
• GÜNŞEN, Ahmet (2000), Kırşehir ve Yöresi Ağızları (İnceleme-Metinler-Sözlük), TDK Yayınları, Ankara.
• GÜNŞEN, Ahmet (2004), “Kırşehir ve Yöresi Ağızlarında Yaşayan Eski/Arkaik Unsur- lar”, I. Kırşehir Kültür Araştırmaları Bilgi Şöleni (8-10 Ekim 2003) Bildirileri, G. Ü. Kırşehir Eğitim Fakültesi Yayınları, Kırşehir, s. 253-269.
• JOHANSON, Lars (1978-1979), “The Indifference Stage of Turkish SufŞx Vocalism”,
• TDA Y—Belleten 1978-1979, TDK Yayınları, Ankara, 5. 151—156.
• JOHANSON, Lars (1989). “Substandard und Sprachwandel im Türkischen”, In: Sprach— licher Substandard 11. Standard und Substandard in der Sprachgeschichte und in der Grammatik (Konzepte der Sprach— undLiteraturwissenschajî 44), S. 83—112.
• KALAY, Emin (1998), Edirne İli Ağızları, TDK Yayınları, Ankara.
• KARAHAN, Leylâ (1996), Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması, TDK Yay., Ankara. KARAHAN, Leylâ (2000), “Eski Anadolu Türkçesinin Kuruluşunda Yazı Dili—Ağız İlişki— si”, 25—29. 09. 2000 Çeşme 4. Uluslar Arası Türk Dil Kurultayı Bildirileri, Çeşme. KORKMAZ, Zeynep (1968), “Eski Bir Kuduri Çevirisi”, Xl. Türk Dil Kurultay ’ında Okunan Bilimsel Bildiriler, TDK Yayınları, Ankara, 5. 225—23 1. KORKMAZ, Zeynep (1973), Marzubannâme T ercümesı, TDK Yayınları, Ankara.
• KORKMAZ, Zeynep (1976), “Anadolu Ağızları Üzerindeki Araştırmaların Bugünkü Durumu ve Karşılaştığı Sorunlar”, TDAY-Belleten 1975—1976, TDK Yay., Ankara, 5. 143—172.
• KORKMAZ, Zeynep (1987), “Anadolu Ağız Araştırmalarına Toplu Bir Bakış”, Beşinci Milletlerarası Türkoloji Kongresi, I. Türk Dili, 23—28 Eylül 1985, İÜ Yayınları, İs- tanbul, s. 89—109.
• KORKMAZ, Zeynep (1994a), “Eski Türk Yazı Dilinden Yeni Yazı Dillerine Geçiş Devri ve Özellikleri”, TDA Y—Belleten 1991, TDK Yayınları, Ankara, 5. 55-64.
• KORKMAZ, Zeynep (1994b), Guney-Batı Anadolu Ağızları, TDK Yayınları, Ankara.
• KORKMAZ, Zeynep (19940), Nevşehir ve Yöresi Ağızları, TDK Yayınları, Ankara.
• KORKMAZ, Zeynep (1995), Türk Dili Üzerine Araştırmalar [, TDK Yayınları, Ankara.
• KORKMAZ, Zeynep (1995a), “Batı Anadolu Ağızlarında Aslî Ünlü Uzunlukları Hak— kında”, Tı'irk Dili Üzerine Araştırmalar, c. Il, TDK Yay., Ank. 1995.
• KORKMAZ, Zeynep (l995b), “Eski Anadolu Türkçesinde Aslî Ünlü (Vokal) Uzunluk— ları”, Türk Dili Üzerine Araştırmalar, e. [, TDK Yay., Ank. 1995, s. 443—458.
• KORKMAZ, Zeynep (1995b), “Eski Anadolu Türkçesinde İmlâ—Fonoloji Üzerine Not- lar”, Türk Dili Üzerine Araştırma/ar, c. [, TDK Yay., Ank. 1995, s. 491-508.
• KORKMAZ, Zeynep (2004), “Emir Hidâyetullah Divanı’nın Dil Yapısı Üzerine Görüş- ler”, V. Uluslararası Tiı'rk Dili Kurultayı Bildirileri ll (20—26 Eylül 2004), TDK Yayınları, Ankara, 5. 2023-2033.
• KÜLEKÇİ, Numan (2002), Tursun F akîlı, Gazavât—ı Resulüllah, Toker Yayınları, İstanbul.
• LEES, Robert B. (1989), “Turkish Harmony and The Phonologial Description of Assimilation”, TDA ii’—Belleten 1966, Ankara.
• LİGETİ, Lajos (1942), “Türkçede Uzun Vokaller”, Türkiyat Mecmuası, C. 7-8, 1942, s. 82—94.
• MANSUROĞLU, Mecdud (1960), “Şerhü’l—Menâr’ın Dili Hakkında”, V. Türk Tarih Kongresi (12—1 7 Nisan 1956), TTK Yayınları, Ankara, s. 367-374.
• MANSUROĞLU, Mecdut (1951), “Anadoluda Türk Yazı Dilinin Başlama ve Gelişme— si”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi I V/3 , Ankara, 5. 215-229,
• ÖNLER, Zafer (1990), Celâlüa'din Hızır (Hacı Paşa), Müntehab—ı Şifâ [, TDK Yayınla- rı, Ankara.
• AĞIZLARDAN ETKİLENME DERECELERİNE GÖRE OSMANLI VE ESKl ANADOLU TÜRKÇESI... 109
• ÖNLER, Zafer (1996), “Türkçede —LA Zarf Eki”, Uluslararası Türk Dili Kongresi Bildirileri 1992, TDK Yayınları, Ankara, 5. 9—15.
• ÖNLER, Zafer (1999), Celâluddin Hızır (Hacı Paşa), Mu'ntelıab-ı Şifa II, Simurg Ya— yınları, İstanbul.
• ÖZKAN, Mustafa (1993), Mahmud bin Kâdî—i Manyâs, Gulistan Tercümesi, TDK Ya— yınları, Ankara.
• ÖZKAN, Mustafa (2000), Tu'rk Dilinin Gelişme Alanları ve Eski Anadolu Türkçesı, Filiz Kitabevi, İstanbul.
• ÖZKAN, Mustafa (2001), “Edirneli Nazmî ve Türkî-i Basit Hareketi”, İlmi Araştırma- lar, İlim Yayma Cemiyeti Yayınları, İstanbul, 5. 233—246.
• SAĞIR, Mukim (1995), Erzincan ve Yöresi Ağızları, TDK Yayınları, Ankara.
• SERTKAYA, Osman Fikri (2004), “Grek Harfleriyle Yazılmış Anadolu Karamanlı Ağzı Metinleri Üzerine”, Journal Of Turkish Studies, Volume 28/11, Published at the Department of Near Eastern Languages and Civilizations Harvard University.
• SÜMER, Faruk (1972), Oğuzlar, Ankara.
• ŞAHİN, Hatice (2003), Eski Anadolu Türkçesi, Akçağ Yayınları, Ankara.
• TEKİN, Şinasi (1974), “1343 Tarihli Bir Eski Anadolu Türkçesi Metni ve Türk Dili Tarihinde ‘olga—bolga’ Sorunu”, TDA Y—Belleten 1973—74, TDK Yayınları, Ankara, 5. 59-157.
• TEKİN, Talat (1995a), Türk Dillerinde Birincil Uzun Unluler, Simurg Yay., Ank. 1995.
• TEKİN, Talat; ÖLMEZ, Mehmet; CEYLAN, Emine; ÖLMEZ, Zuhal; EKER, Süer, (1995b), T urkmence—Türkçe Sözluk, Simurg Yay., Ank. 1995.
• TELLİOĞLU, İbrahim (2005), “Doğu Karadeniz Bölgesinin Bugünkü Etnik Yapısına Tesir Eden Göçler”, Karadeniz Araştırmaları, S. 5, KaraM Yayınları, Çorum, 5. 1—10.
• TELLİOĞLU, İbrahim (2005), Osmanlı Hakimiyetine Kadar Doğu Karadeniz’de T urk- ler, Serander Yayınları, Trabzon.
• TEZCAN, Semih — BOESCHOTEN, Hendrik (2001), Dede Korkut Oğuznameleri, YKY Yayınları, İstanbul.
• TEZCAN, Semih (2001), Dede Korkut Oğuznameleri Üzerine Notlar, YKY Yayınları, İstanbul.
• TİMURTAŞ, F. Kadri (1994), Eski Turkiye Turkçesi, Enderun Kitabevi, İstanbul.
• TOGAN, A. Zeki Velidi (1981), Umumî Türk Tarihi ’ne Giriş 1, İstanbul.
• TS, Tarama Sozlu'ğu', C.IH, TDK Yayınları, Ankara.
• TULUM, Mertol (1993), “-Ia / —le Ekine Dair”, T urk Dili ve Edebiyatı Dergisi, İÜ. Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul, 5. 157-164. no iuvıî ARAŞTIRMALAR
• TUNA, Osman Nedim (1988), “Göktürk Yazılı Belgelerde ve Uygurcada Uzun Vokaller”,
• TDA Y—Belleten 1960, TDK Yay., 213-282.
• TURAN, Zikri (1992), Hacı Paşa (Celâleddin Hızır), T eshîl — Dil Özellikleri, Metin, Soz Dizini, 2 c., İnönü Ünv. Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Bö- lümü Doktora Tezi, Malatya 1992.
• TURAN, Zikri (1993), Eski Anadolu Türkçesi’nde Ünlü Uzunlukları, Malatya.
• Türkçe Sözlük 1 (1988), TDK Yayınları, Ankara
• VİGUİER, M. (1790), Ele'mens de la langue turgue ou tables analytiques de la langue turque usuelle, avec leur de'veloppement, Constantinople (İstanbul).
• YELTEN, Muhammet (1993), Şirvanlı Mahmud, Kemaliye, İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Ya- yınları, İstanbul.
• ZÜLFİKAR, Hamza (1992), “Doğu Anadolu Ağızlarında Zaman Kavramı Taşıyan -ip/- if Eki”, Türkoloji Dergisi, C. X, S. 1, Ankara Üniversitesi DTCF Yayınları, Ankara, s. 13-20.