ŞEYHÜLİSLÂM ES’AD EFENDİ’NİN İRAN (ERDEBİL) SEFERİNE İŞTİRÂKİ İÇİN KIRIM HANINA YAZDIĞI FETVÂ İÇERİKLİ MEKTUBUN SİYASÎ TARİH BAKIMINDAN TAHLİLİ

Yıl 2011, Cilt: 9 Sayı: 2, 54 - 63, 30.04.2011

Abdurrahman Daş

Öz

Osmanlı-Safevî
ilişkilerinde, Türkiye’nin doğu ve güneydoğu Anadolu bölgesinde yaşayan
insanlar daha ziyade etkilenmiştir. Doğu Anadolu bölgesinde Şii mezhep
anlayışını yaymak ve taraftar edinmek İran’ın siyasî hedefi olmuştu. Bu yüzden Osmanlı
– Safevîler arasında patlak veren savaşlar yaklaşık yüz yıl sürmüştür. Bu
savaşlar genellikle dinî ve politik sebeplerden dolayı olmuştur. Bu yüzden I.
Selim, sultan Süleyman ve IV. Murad İran’a savaş açmıştır. Osmanlı sultanları
ve askerleri ehl-i sünnet mezhebine mensupken İran şahları ve askerleri Şia
itikadına mensuptur. Bu farklılık İslam’ın ilk asrından itibaren var
olagelmiştir. Bu makale, Erdebil seferinde Osmanlıya askeri destekte bulunması
için şeyhülislam Esad Efendi tarafından Kırım Hanı Canbeg Giray’a gönderilen
fetva nitelikli mektubunu siyasî ve tarihî bakımdan ele almaktadır.   

Anahtar Kelimeler

Şeyhülislâm Esad Efendi, Şia, Ehl-i Sünnet, IV. Murad, Kırım

Kaynakça

• 1. Ahmed Feridun Bey. (1265). Münşeât-ı Selâtîn I-II. I: 383 vd. İstanbul.
• 2. Akçura,Y. (1934). Osmanlı Devletinin Dağılma Devri (XVIII. Ve XIX. Asırlarda). Ankara.
• 3. Akyol, T. (1999). Osmanlı’da ve İran’da Mezhep ve Din. İstanbul.
• 4. Armağan, M. (2006). Osmanlı Geriledi mi?. İstanbul.
• 5. Aydın, B.-İ. Yurdakul-İ. Kurt, (2006). Bâb-ı Meşîhat Şeyhülislamlık Arşiv Defter Kataloğu. İstanbul.
• 6. Baltacı, C. (2005). İslam Medeniyeti Tarihi. İstanbul.
• 7. Çeşmî-Zâde Mustafa Reşid. (1993). Çeşmî-Zâde Tarihi. Hazırlayan: Kütükoğlu, B. İstanbul.
• 8. Danişmend, İ. H. (1971). İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi. İstanbul.
• 9. Daş, A. (2003). “Hoca Sadeddin Efendi’nin Hayatı, Eserleri Ve Münşeâtı”, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, ANKARA.
• 10. Hoca Sadeddin Efendi, Münşeât ve Mükâtabât-ı Sultaniyye, Koyunoğlu Kütüphanesi. nr. 13435; Mekâtib-i Sultaniye, Nuruosmaniye Ktp. nr. 4292; Münşeât-ı Hoca Sadedin Efendi, Süleymaniye ktp. Reis’ül-Küttâb, nr. 3335/2’deki yazma nüshaları.
• 11. İlmiye Salnâmesi. (1998). Hazırlayan: Kahraman S. A.- Galitekin, A. N.- Dadaş, C. İstanbul.
• 12. Kafadar, C. “Osmanlı Döneminde Gerileme Meselesi,???
• 13. Kazıcı, Z. (1999). İslâm Medeniyeti ve Müesseseleri Tarihi. İstanbul.
• 14. Kılıç, R. (2001). XVI. Ve XVII. Yüzyıllarda Osmanlı-İran Siyasî Antlaşmaları. İstanbul.
• 15. Kutay, C. (1957). Türkiye İstiklâl ve Hürriyet Mücadeleleri Tarihi. I. İstanbul.
• 16. Mansel, A. M.- Baysun, C.- Karal, E. Z. (1942). Yeni ve Yakın Çağlar Tarihi. İstanbul.
• 17. Mehmed Süreyyâ. (1304)Sicilli Osmanî I-VII. Sadeleştiren: Akbayar, N. - Kahraman, S. A. IV: 171. İstanbul.
• 18. Mühime, 5/88, Safer 973; Mühime, 7/705-723-725, R. Evvel 976; Mühime, 27/392, 8 Zilkâde 983; Mühime, 30/140, 23 Muharrem 987; Mühime, 35/210-233, 2 Receb 986; Mühime, 36/280, 27 R. Evvel 987; Mühime, 71/163, 25 Rebiü'l-Evvvel 1002 vb. hükümler için diğer Mühime Defter Kayıtları. 19. Nomiku, H. A. (1997). Haçlı Seferleri, Çeviren: Kriton Dinçmen. İstanbul.
• 20. Refik, A. (1932). XVI. Asırda Râfızilik ve Bektâşîlik. İstanbul.
• 21. Southern, R. W. (2000). Orta Çağ Avrupasında İslâm Algısı. Çeviren: Aydoğan, Ahmet. İstanbul.
• 22. Tekin, M. (1991). Türk Tarihi Ansiklopedisi. İstanbul.
• 23. Tekindağ, Ş. (1977). Osmanlı Tarihi (1451-1574) Ders Notları. Ankara.
• 24. Unat, F. R. (1994). Hicrî Tarihleri Milâdî Tarihe Çevirme Kılavuza. Ankara.
• 25. Uslu, H., Başlangıçtan Günümüze İslam Müesseseleri Tarihi, İstanbul, 1985.
• 26. Uzunçarşılı, İ. H. (1995), Osmanlı Tarihi. III:172-176. Ankara.
• 27. Yayla İmamı Tarihi, Vakı’a-ı Cedîd. 1001 Temel Eser. İstanbul.