Naldöken civarındaki Guleman Ofiyoliti’ne ait magmatik kayaçların jeokimyası (GD Elazığ, D Türkiye)

Yıl 2021, Cilt: 33 Sayı: 2, 507 - 517, 15.09.2021

Esra Yıldırım , İlker Karabulut

https://doi.org/10.35234/fumbd.866610

Öz

Guleman Ofiyolitinin manto peridotitleri (serpantinize dünit-harzburjit) ve okyanusal kabuk birimleri (gabro, diyabaz, bazalt ve derin deniz sedimanları) Güneydoğu Anadolu Orojnik Kuşağı’nda Naldöken (Elazığ GD, Türkiye) bölgesinde yüzeylemektedir. Bu çalışma, okyanusal kabuğa ait gabro ve ilişkili intrüzif kayaların petrografisi ile tüm-kaya jeokimyasal verilierini sunmaktadır. Gabroyik kayalar, bazaltik bileşimli ve toleyitiktir. Yatay görünümlü NTE desenleri (Lan/Ybn: 0,43-1,03; Lan/Smn: 0,54-1,44; Smn/Ybn: 0,58-0,88), Nb ve Ta'daki tüketilme, LILE’lerinde zenginleşme (Ba, Rb, Th, Sr, Pb) ve daha düşük HFSE içerikleriyle, yitimle-ilişkili bazaltlara (IAT ve FAB) benzerlik göstermektedir. Okyanusal kabuğa ait bu kayaçların jeokimyasal verileri, aynı kökenden gelen magmadan itibaren Geç Kretase’de Neotetis’in güney kolu içerisinde okyanus içi dalma-batma zonu üzerinde oluştuğuna işaret etmektedir. Bu özellikleri ile Güneydoğu Anadolu ofiyolitlerinden biri olan Guleman ofiyolitine dahil edilmiştir. Ofiyolitik seriye ait gabro ve diyabazları intrüzif dokanakla kesen tonalit/dasit bileşimli kayaçlar sub-alkalen kayaçların genel özelliklerini sergilerken; NTE, spider ve tektono-magmatik sınıflandırma diyagramları bu kayaçların yitimle ilişkili yay-magmatizmasını işaret etmektedir. Bu özellikleri ile Güneydoğu Anadolu ofiyolitleri (Guleman-Kömürhan-İspendere-Göksun) ile intrüzif ilişkili Elazığ/Baskil Magmatitleri ve Esence granitoyidleri ile benzerdir.

Anahtar Kelimeler

Naldöken (GD Elazığ, Türkiye), Guleman Ofiyoliti, intrüzif kaya, ada-yayı

Destekleyen Kurum

Fırat Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi

Proje Numarası

MF.17.19

Teşekkür

Bu çalışma, Fırat Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projesi Koordinatörlüğü MF.17.19 nolu proje kapsamında gerçekleştirilmiştir. Saha çalışmalarında katkıları olan Jeoloji Mühendisi Dr. Nail Yıldırım ve Jeoloji Mühendisi Mahmut Eroğlu’na ve çizimlerin hazırlanmasında katkıda bulunan Jeoloji Mühendisi Yunus Sönmez’e teşekkür ederiz.

Kaynakça

• (1) Aktaş, G., Robertson, H.F., The Maden Complex,S E Turkey : evolution of a Neotethyan active margin In : The Geological Evolution of the Eastern Mediterranean (J.E.Dixon and A.H.F. Robertson eds.). Published for The Geological Society by Blackwell Scientific Publication Oxford London Edinburgh Boston Palo Alto Melbourne, 1984, p. 375-401.
• (2) Başpınar, G., Guleman (Elazığ) bölgesi krom yataklarının platin grubu element içerikleri ve jeokimyası, Yüksek Lisans Tezi, 2006. F. Ü. Fen Bilimleri Enst., 125s.
• (3) Beyarslan, M., Lin, Y-C., Bingöl, A.F., Chung, S-L., Zircon U-Pb age and geochemical constraints on the origin and tectonic implication of Cadomian (Ediacaran-Early Cambrian) magmatism in SE Turkey, 2016. Journal of Asian Earth Sciences, v. 130, p. 23-238.
• (4) Bingöl, A.F., Petrographic and Petrologique Characteristic of Intrusive Rocks of Guleman Ophiolite (Eastern Taurus-Turkey). Geosound, 1986, 13/14, 41-57.
• (5) Bingöl, A.F., Petrographical and Features of Intrusive rocks of Yüksekova Complex in the Elazığ region (Eastern Taurus-Turkey), 1988. Journ. of Fırat Üniv. 3/2, 1-17.
• (6) Bingöl, A.F., Lin, Y-C., Lee, H-Y., Beyarslan, M., Geochronological and geochemical constraints on the origin of the Southeast Anatolian ophiolites, 2018. Turkey, Arabian Journal of Geosciences.
• (7) Erdoğan, B., Ergani-Maden Yöresindeki Güneydoğu Anadolu Ofiyolit Kuşağının Jeolojisi ve Volkanik Kayaları, 1982. Türk. Jeol. Kur., 25, 49-59.
• (8) Elmas, A. and Yılmaz, Y. Development of an Oblique Subduction Zone—Tectonic Evolution of the Tethys Suture Zone in Southeast Turkey. 2003, International Geology Review 45, 827–840.
• (9) Ertürk, M.A., Beyarslan, M., Chung, S-L., Lin, T-H., Eocene magmatism (Maden Complex) in the Southeast Anatolian Orogenic Belt: Magma genesis and tectonic implications, 2018. Geoscience Frontiers, vol. 9, p. 1829-1847.
• (10) Irvıne, I.C. & Baragar, W.R.A., A guide to chemical classification of the common volcanic rocks 1971. Canadian Journal of Earth Sciences 8, 523-548.
• (11) Kaya, A., Gezin (Maden-Elazığ) Çevresinin Jeolojisi, 2004. Pamukkale Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, 10, 1, 41-50.
• (12) Keskin, M., Eastern Anatolia: A hotspot in a collision zone without a mantle plume, 2007. The Geological Society of America Special Paper 430.
• (13) MTA, 1:500.000 ölçekli Türkiye Jeoloji Haritası, 2002. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Ankara, Türkiye.
• (14) Özkaya, İ., Ergani-Maden yöresi stratigrafisi, 1978. Türkiye Jeol. Kur. Bült., 21/2, 129-139.
• (15) Özkan, Y.Z., Öztunalı, Ö., Petrology of the magmatic rocks of Guleman Ophiolite, 1984. Proceeding of the International Symposium on the Geology of the Taurus Belt, 285-293.
• (16) Parlak, O., Rızaoğlu, T., Bağcı, U., Karaoğlan, F., Höck, V., Tectonic significance of the geochemistry and petrology of ophiolites in southeast Anatolia, Turkey, 2009. Tetonophysics, vol. 473, p. 173-187.
• (17) Pearce, J. A., Trace Element Characteristics of Lavas from Destructive Plate Boundaries, 1982. In: Thorpe, J. S (ed.), Andesites, John Wiley, New York: 525-548.
• (18) Pearce, J. A., Role of the sub-continental lithosphere in magma genesis at active continental margins, 1983. In: Hawkesworth, C.J. and Norry, M.J. eds. Continental basalts and mantle xenoliths, Nantwich, Cheshire: Shiva Publications, pp. 230-249.
• (19) Pearce, J.A., Harrıs, N.B.W. & Tındle, A.G., Trace-element discrimination diagrams for the tectonic interpretation of granitic rocks 1984. Journal of Petrology 25, 956-983.
• (20) Perinçek, D. Arabistan Kıtası Kuzeyindeki Tektonik Evrimin Kıta Üzerinde Çökelen İstifteki Etkileri, 1980. Türkiye 5. Petrol Kong., Tebliğler, 77-93. (21) Perinçek, D., Hakkari ili ve dolayının stratigrafisi, (Hakkari Province, Southeast Turkey). (Stratigraphy of Hakkari city and surrounding.) 1990.Turkish Petroleum Society Bulletin, 2, 21–68.
• (22) Perinçek, D. and Çelikdemir, M. E. 1979. Geology and Petroleum Possibilities of Palu-KarabeganElazığ-Sivrice-Malatya Region. TPAO Arşivi (yayınlanmamış), Rapor No: 1361. (23) Perinçek, D., Duran, O., Bozdoğan, N., Çoruh, T., Stratigraphy and paleogeographical evolution of the autochtonous sedimentary rocks in the SE Anatolia, 1991. In: Turgut, S. (Ed.), Ozan Sungurlu Symposium Proceedings. O. Sungurlu Foundation, Ankara, pp. 274–305.
• (24) Piskin, O., et M., Delaloye, Petrologie et Geochronologie des ophiolites de Celikhan (Taurus oriental, Turquie), 1981. Schweiz. Mineral. Petrogr. Mitt. 61,133-145.
• (25) Reagan, M.K., Ishizuka, O., Stern, R.J., Kelley, K.A., Ohara, Y., Blichert-Toft, J., Bloomer, S.H. , Cash, J. , Fryer, P., Hanan, B.B. , Hickey-Vargas, R., Ishii, T., Kimura, J.I., Peate, D.W. , Rowe, M.C. , Woods, M., Fore-arc basalts and subduction initiation in the Izu-Bonin-Mariana system, 2010. Geochem. Geophys. Geosyst., 11, pp. 1-17.
• (26) Robertson, A. H. F., Ustaömer, T., Ünlügenç, Ü. C., Parlak, O., Taslı, K. & İnan, N. 2006. The Berit transect of the Tauride thrust belt, S Turkey: Late Cretaceous–Early Tertiary accretionary and collisional processes related to the South-Neotethys, 2006. Journal of Asian Earth Sciences, 27, 108–145.
• (27) Robertson, A. H. F., Parlak, O., Rızaoğlu, T., Ünlügenç, U. C., Inan, N., Taslı, K., and Ustaömer, T., Tectonic evolution of the South Tethyan ocean: evidence from the Eastern Taurus mountains (Elazığ region, SE Turkey), in Deformation of the Continental Crust, 2007. The Legacy of Mike Coward, Geological Society of London, Special Publications, 272, pp.233-272, Eds. Ries, A.C., Butler,R.W.H., Graham, R.H.
• (28) Robertson, A.H.F., Parlak, O., Yıldırım, N., Dumitrica, P., Taslı, K., Late Triassic rifting and Jurassic–cretaceous passive margin development of the Southern Neotethys: evidence from the Adıyaman area, SE Turkey, 2016. Int. J. Earth Sci.
• (29) Rigo de Righi, M. and Cortesini, A. Gravity Tectonics in foothills structure belt of Southeast Turkey, 1964. Amer. Petrol. Geol. Bull., 48 (12), 1911- 1937.
• (30) Rizeli, M.E., Guleman (Elazığ) Ofiyoliti Manto Peridotitlerinin Kökeni, 2014. FÜ. Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Elazığ, 110 s.
• (31) Sungurlu, O., Perinçek, D., Kurt, G., Tuna, E., Dülger. S., Çelikdemir. E. ve Naz. H., Elazığ-Hazar-Palu alanının jeolojisi, 1985. TPJD Dergisi, 29.
• (32) Sun, S.S. and McDonough, W.F., Chemical and systematics of oceanic basalts; implications for mantle composition and processes, 1989. Geological Society of London, London. 42: 313-345.
• (33) Şengör, A.M.C., Özeren, M.S., Keskin, M., Sakınç, M., Özbakır, A.D., Kayan, İ., Eastern Turkish high plateau as a small Turkic-type orogen: Implications for post-collisional crust-forming processes in Turkic-type orogens, 2008. Earth-Science Reviews, 90, p. 1-48.
• (34) Ustaömer, P.A., Ustaömer, T., Collins, A.S., Robertson, A.H.F., Cadomian (Ediacaran–Cambrian) arc magmatism in the Bitlis Massif, SE Turkey:Magmatism along the developing northern margin of Gondwana, 2009. Tectonophysics, 473, p. 99-112.
• (35) Ustaömer, P.A., Ustaömer, T., Gerdes, A., Robertson, A.H.F., Collins, A.S., Evidence of Precambrian sedimentation/magmatism and Cambrian metamorphism in the Bitlis Massif, SE Turkey utilising whole-rock geochemistry and U–Pb LA-ICP-MS zircon dating, 2012. Gondwana Research, 21, p. 1001-1018.
• (36) Wilson, M., Igneous Petrogenesis: a Global Tectonic Approach. Chapman and Hall, London, 1989. 1–466.
• (37) Wınchester, J.A. & Floyd, P.A. Geochemical discrimination of different magma series and their differentiation products using immobile elements 1977. Chemical Geology 20, 325-343.
• (38) Yazgan, E. ve Asutay, H.J., Malatya Güneydoğusunun Jeolojisi ve Doğu Toroslar’ın Jeodinamik Evrimi. MTA Enst. Rap. No: 297, Ankara, 1987.
• (39) Yıldırım, N., Eroğlu, M. ve Çetiner, L., Diyarbakır-Çermik-Yukarı Şeyhler Köyü Yöresi Faaliyet Raporu, 2014, MTA.
• (40) Yıldırım N., Eroğlu, M., Maden Karmaşığına Ait Dasitik Kayaçlarla İlişkili Hidrotermal Tip Bakır Cevherleşmelerine Güneydoğu Anadoludan Bir Örnek (Yukari Şeyhler, Diyarbakir). Maden Tetkik ve Arama Dergisi, July 2015.
• (41) Yıldırım, N., Eroğlu, M., Cetiner, L., Malatya-Pütürge-Seyderesi Yöresindeki Ar: 201901491 nolu (ER: 3388626) IV. grup ruhsat sahasına ait (Ag, Au, Cu ve Zn) madenlerin buluculuk talebine esas kaynak tahmin raporu, 2019. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Turkey (baskıda)
• (42) Yılmaz, Y., New evidence and model on the evolution of the southeast Anatolian orogen, 1993. Bull. Geol. Soc. Am., 105.
• (43) Yılmaz, Y., Yiğitbaş, E., Genç, Ş. C., Ophiolitic and metamorphic assemblages of southeast Anatolia and their significance in the geological evolution of the orogenic belt, 1993. Tectonics, 12, 1280-1297.
• (44) Yılmaz, Y., Yıldırım, M., Güneydoğu Anadolu Orojenik Kuşağında Nap Alanının (Metamorfik Masiflerin) Jeolojisi ve Evrimi, 1996. Turkish Journal of Earth Sciences, 5, 21-38.
• (45) Yiğitbaş, E., Genç, Ş. C., Yılmaz, Y., Güneydoğu Anadolu orojenik kuşağında Maden grubunun tektonik konumu ve jeolojik önemi, 1993. A. Suat Erk Sempozyumu, Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi.