Yamadağı Volkanizmasının Kangal-Divriği (Sivas) Arasında Kalan Kuzey Kesimlerinin Petrolojisi

Yıl 2023, Cilt: 35 Sayı: 1, 135 - 150, 28.03.2023

Ahmet Mavi , Taner Ekici

https://doi.org/10.35234/fumbd.1171572

Öz

Orta Anadolu’da Torid Tektonik Kuşağı üzerindeki Anatolid levhası üzerinde yeralan Yamadağı Volkanitleri, Malatya ilinin kuzey-kuzeybatısından Sivas ilinin güneydoğusu arasında oldukça geniş bir alanda yüzlekler sunmaktadır. Üst Miyosen-Pliyosen yaşlı Yamadağı Volkanitleri en altta andezitik ve bazaltik aglomera seviyeleri ile başlamakta üzerine çoğunlukla bazalt, trakibazalt ve daha az oranda da andezit ve dasit’lerden oluşan bir istifle gelmektedir. Yamadağı Volkanitlerinin alt seviyelerini oluşturan aglomeralar çoğunlukla bazaltik ve nadiren de andezitiktir. Andezitik aglomeralar açık mor renkli bazaltik aglomeralar ise siyah-mor renkli olarak gözlenmektedir. Aglomeratik seviyeler geçişli olup bunların üzerine de bazalt ve andezitlerden oluşan lav akıntıları gelmektedir. Yamadağı Volkanitleri içerisinde gözlenen andezitik kayaçlar grimsi mor renkli olup orta-ince tane boyutludur. Bazaltlar ise siyah ve siyahımsı mor renklerde ve ince tanelidirler. Yamadağı Volkanitleri içerisinde gözlenen dasitik kayaçlar ise grimsi beyaz renki olup, orta ince tanelidirler. Jeokimyasal olarak Yamadağı Volkanitlerinden trakibazaltların alkalin; bazalt, bazaltik andezit ve dasit’lerin ise subalkalin alanda yerleştikleri görülmektedir. Subalkali kayaçların toleyitik-kalkalkalin alt gruplarını belirlemeye yönelik AFM üçgen diyagramında ise kalkalkalin karakter gösterdikleri görülmektedir. Yamadağ Volkanitlerinde fraksiyonel kristalleşme etkilerinin yanı sıra dasitik kayaçlardan bazaltik kayaçlara doğru kısmi ergime miktarlarında artış olduğu ve hafif nadir toprak elementlerin ağır nadir toprak elementlere göre daha fazla zenginleşmiş olması kabuksal malzeme etkisinin de önemli olduğunu göstermektedir. Yamadağı volkanizmasının Üst Kretase-Eosen döneminde Neotetis okyanusunun kapanmasını izleyen evrede Neotetisin yitimi sonucu litosferik dilimden açığa çıkan akışkanlar tarafından metasomatizmaya uğratılmış bir manto kaynağından itibaren Üst Miyosen-Pliyosen yaş aralığında oluşmuş olabileceği öne sürülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Orta Anadolu, Volkanizma, Miyosen, Pliyosen

Destekleyen Kurum

Sivas Cumhuriyet Üniversitesi, Bilimsel Araştırma Projeleri Komisyon Başkanlığı

Proje Numarası

M-2021-812

Kaynakça

• Ketin, İ., (1966). Anadolu’nun tektonik birlikleri, MTA Dergisi, 66, 20-34, Ankara.
• Ekici,T., (2003). Arguvan-Arapkir (Malatya) arasında Malatya fay hattı boyunca gözlenen neojen volkaniklerinin petrolojisi. Çukurova Üniversitesi (Doktora Tezi)
• Ekici, T., Alpaslan, M., Parlak, O., Temel, A., (2007). Geochemistry of the Pliocene basalts erupted along the Malatya-Ovacık fault zone (MOFZ), eastern Anatolia, Turkey: Implications for source characteristics and partial melting processes. Chemi der Erde Geochemistry 67 (2007) 201-212.
• Ekici, T., Alpaslan, M., Parlak, O., Uçurum, A., (2009). Geochemistry of the Miocene Collision-related Yamadağo (Eastern Anatolia) Calc-alkaline Volcanics, Turkey. Turkish Journal of earth Sciences, Vol. 18, 2009, pp. 511-528.
• Kürüm, S., Önal, A., Boztuğ, D., Arslan, M., Spell, R. (2004). 40Ar/39Ar age determination and geochemistry of the widespread Yamadağ volcanics in the Arapkir, N Malatya region, Eastern Anatolia, Turkey. Proceedings 5th International Symposium on Eastern Mediterranean Geology, Thessaloniki, Greece.
• Okan, AI, Tüysüz, O., (1999). Tethyan sutures of northern Turkey. Geology Society of London, Spec. Publ. 156, 475-515. https://doi.org/10.1144/GSL.SP.1999.156.01.22
• Moorhouse, W.W. (1969). The study of rocks in thin section. Harper and Row, New York, 514 pp.
• Erkan, Y. (2011). Kayaç Oluşturan Önemli Minerallerin Mikroskopta İncelenmesi, TMMOB Jeol. Müh. Odası, 5. Baskı. Sayfa, 436. ISBN: 975-395-137-X.
• MacKenzie, W.S. and Guilford, C. (1980). Atlas of rock forming minerals in thin section. John Wiley and Soons, Inc, New York.
• Yardley, B.W.D., MacKenzie W.S. ve Guilford, C. (1990). Atlas of metamorphic rocks and their textures. John Wiley and Soons, Inc, New York.
• Streckeisen, A., (1979). Classification and Nomenclature of Volcanic Rocks, Lamprophyres, Carbonatites and Melilitic Rocks . Geology, 7, 331-335.
• Hibbard, M.J., (1991). TExtural anatomy of twelve magma mixed granitoid systems: in Didier, J and Barbarin, B. (eds), Enclaves abd Granite Petrology, Development in Petrology, Elsevier, 431-444.
• Hibbard, M.J., (1995). Petrography to Petrogenesis. Prentice Hall: Englewood Cliffs.
• Yılmaz, S. ve Boztuğ, D., (1994). Granitoyid Petrojenezinde Magma Mingling/Mixing Kavramı, Türkiye’den Bazı Örnekler, Jeoloji Mühendisliği Dergisi, 44-45, 1-20.
• Le Maitre, R.W., Bateman, P., Dudek, A., Keller, J., Lameyre Le Bas, M.J., Sabine, P.A., Schmid, R., Sorensan, H., Streckeisen, A., Wolley, A.R., and Zonettin, B. (1989). A classification of igneous rocks and glossory of terms. Blackwell, Oxford.
• Irvine, T.N and Barager, W.R.A., (1971). Major and trace element abudances in volcanic rocksand orogenic areas. Bull. Geol. Soc. A., 83- 29-40.
• Pearce, J.A., (1983). The role of subcontinental lithosphere in magma genesis destructive plate margins. In: Hawkesworth, C.J., Nory, M.J (eds), Continental Basalt and Mantle Xenoliths. Shiva, Nantwich, pp. 230-249.
• Wilson, M. (1989). Igneous petrogenesis: London, Chapman and Hall, 466 p.
• Rudnick, R. L., Fountain, D. M. (1995). and Composition of the Continental Crust: A Lower Crustal Perspective. Review of Geophysics, 33(3): 267–309.
• Sun, S. S., and McDonough, W. F. (1989). Chemical and isotopic systematics of oceanic basalts: implications for mantle composition and processes. In: Saunders A.D. and Norry M.J. (Eds), Magmatism in ocean basin. Geol. Soc. London. Spec. Publ. No: 42, pp. 313-345