Said Halim Paşa ve Aliya İzetbegoviç’in Aydın-Halk İlişkisinin Kopuşuna Dair Eleştirileri

Yıl 2024, Cilt: 4 Sayı: 2, 147 - 165, 31.12.2024

Ömer Tekin

Öz

Batılılaşma, modernleşme ve sekülerleşme literatürünün alt başlıklarından birisi olan aydın-halk kopuşu yahut
yabancılaşması meselesi geniş bir tartışma alanı oluşturmaktadır. Bu tartışmanın öznesi konumundaki aydın kim￾liğinin ortaya çıkışındaki misyon ile bu misyona talip olan Osmanlı aydınının seyri birbirinden oldukça farklıdır.
Batı’nın aydını halkla iç içe, halkın taleplerini iktidara ileten ve halka yön veren bir pozisyondadır. Osmanlı aydını
ise halktan kopuk, dayatmacı, devlet içerisinde doğmuş ve orada pozisyon almış, toplum tarafından kabul gör￾meyen bir vaziyet içerisindedir. Bu da beraberinde halkından kopuk bir Osmanlı entelijansiyası meydana getir￾miştir. Osmanlı Devleti’nin son yüzyılında başlayan bu kırılma ve çelişki, sonraki nesillerde birçok İslâm ülkesinde
yaşanmaya devam etmektedir. İslâm dünyasının çıkardığı iki mütefekkir ve devlet adam olan Said Halim Paşa ile
Aliya İzetbegoviç aydın-halk münasebetini etraflıca tartışmakta ve çözüm önerileri sunmaktadır. Tespit edilen
problemin farklı dönemlerde, farklı coğrafyalarda ve konjonktür de yaşamış bu iki ismin üzerinden değerlendi￾rilmesi için birden fazla sebep vardır. İki isimde İslâmcı, mütefekkir ve münevver kimlikleriyle ön plana çıkmak￾tadırlar. Üst düzey devlet adamı olmaları, konuları İslâmî merkezli bir perspektifte ele almaları, kültürlerinden
ve özlerinden kopuk yaşamamaları, tarihsel bilinçleri, sosyolojik birikim ve tespitleri ile çözüm önerilerindeki
paralellikler Said Halim Paşa ve Aliya’yı buluşturan en önemli nedenler olarak görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Said Halim Paşa, Aliya İzetbegoviç, Aydın, Halk, İslâm, Batı.

Said Halim Pasha and Aliya Izetbegovic’s Criticisms on the Repture of the Intellectual-Public Relationship

Öz

The issue of the intellectual-people rupture of alienation, which is one of the subtitles of the Westernization, Modernization and Secularization literature, constitutes a wide area of discussion. The mission in the emergence of the intellectual idendity, which is the subject of this discussion, and the course of the Ottoman intellectual who aspire to this mission are quite different, from each other. The intellectuals of the West are in a position interwined with the people, conveying the demands of the people to the government and directing the people. The Ottoman intellectual, oh the other hand, was in a situation that was not accepted by the society. This resulted in an Ottoman intelligentsia disconnected from its people. This break and contradiction, which started in the last century of the Ottoman Empire, continues to be experienced in many Islamic countries in the next generations. Said Halim Pasha and Aliya Izetbegovic, two thinkers and statesmen from the Islamic world, discuss the intellecual-public relations in detail and offer solutions. There are more the ona reason to evaluate the identified problem through these two names who lived in different periods, different geographies and conjuncture. Two names stand out with their Islamist, intellectual and intellectual identities. The most important reasons that brought Said Halim Pasha and Aliya together are that they are high-level statesmen, they deal with the issues in an Islamic-centered perspective, they do not live away from their culture and essence, their historcial consciousness, sociological knowledge and determinations, and the parallels in their solution proposals.

Anahtar Kelimeler

Said Halim Pasha, Aliya Izetbegovic, Intellectual, People, Islam, West

Kaynakça

• Akın, M. H. (2011). Said Halim Paşa düşüncesinde yerlilik meselesi. TYB Akademi, 3, ss. 141-149.
• Altın, M. (2017). Kur’ân’da “alîm” ismi ve geçtiği âyetlerle ilgisi. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(2), ss. 374- 405.
• Altınkaş, E. (2011). Osmanlı modernleşmesinin özgün noktası: aydınlar. History Studies, 3(3), ss. 37-47.
• Asal, C. (2018). İdris Küçükömer: Batılılaşma ve düzenin yabancılaşması. Yıldız Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(2), ss. 118-125.
• Aslan, T. (2009). Osmanlı aydınlarının gözüyle batılılaşma. Erdem, (55), ss. 1-32.
• Baltu, O. (2019). Niyazi Berkes ve Şerif Mardin: Türk modernleşme literatürü üzerine karşılaştırmalı bir analiz. Tarihyazı￾mı, 5(2), ss. 326-350.
• Bardakçı, M. (1999, Eylül 12). 90 yıl öncede bir paşa aynı sözleri söylemişti. https://www.hurriyet.com.tr/gundem/90-yil-on￾ce-de-bir-pasa-ayni-sozleri-soylemisti-39101491
• Batuhan, H. (2002). Entelektüel kavramı üzerine. Cogito, 31, ss. 94-102.
• Berkes, N. (1997). Batıcılık ulusçuluk ve toplumsal devrimler. Yenigün Haber Ajansı Basın ve Yayın.
• Bilim, C. (1985). İlk Türk bilim akademisi: Encümen-i Daniş. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 3(2), ss. 81- 104.
• Birkök, M. (2000). Aydınlar ve bazı vasıfları. Istanbul Journal of Sociological Studies, (26), ss. 97-111.
• Bostan, M. H. (1986). Said Halim Paşa’nın hayatı [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Bostan, M. H. (2019). Said Halim Paşa ve fikirleri. 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum, 8(22), ss. 53-90.
• Cevdet, A. (1905). Fas Hükümet-i islamiyesinin inkirazı, İçtihat, (3).
• Çağan, K. (2003). Entelektüel imgesi üzerine. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5(1), ss. 161-170.
• Çetin, H. (2022). Jakobenizme karşı muhafazakârlığın meydan okuyuşu: Said Halim Paşa. Muhafazakar Düşünce Dergisi, 18(62), ss. 104-144.
• Doğan, M. (2022). Said Halim Paşa Osmanlı’sının ve Osmanlı Said Halim Paşa’sının buhranları. Sosyologca, 2(3), ss. 131-143
• Düzdağ, M. E. (2022). Said Halim Paşa: Buhranlarımız ve son eserleri. İz Yayıncılık.
• Esen, K. (2018). Cemil Meriç’in eserlerinde medeniyet, yabancılaşma ve aydın kavramlarının yorumu. Bayterek Uluslararası Akademik Araştırmalar Dergisi, 1(1), ss. 24-39.
• Göksel, O. (2024). Niyazi Berkes’in çağdaşlaşma düşüncesi. Veche, 3(1), ss. 24-30.
• Gramsci, A. (1985). Aydınlar ve toplum (V. Günyol, Çev.). Alan Yayıncılık.
• Gündüz, H. (2022). Said Halim Paşa’ya göre modernleşme ve aydın kavramları. GAB Akademi, 2(3), ss. 56-71.
• Hanioğlu, M. Ş.(1998). “Abdullah Cevdet”. TDV İslam Ansiklopedisi. 1/90.
• İzetbegoviç, A. (2019). İslâm deklarasyonu ve tarihi savunma. Ketebe Yayınları.
• İzetbegoviç, A. (2020). İslâmi yeniden doğuşun meseleleri. Ketebe Yayınları.
• İzetbegoviç, A. (2020). Tarihe tanıklığım. Ketebe Yayınları.
• İzzetbegoviç, A. (2010). İslam deklarasyonu. Fide Yayınları.
• Karaosmanoğlu, Y. K. (2019). Yaban. İletişim Yayınları.
• Kısakürek, N. F. (2010). İdeolocya örgüsü (18. Baskı). Büyük Doğu Yayınları.
• Kısakürek, N. F. (2014). Tanrı kulundan dileklerim (14. Baskı). Büyük Doğu Yayınları.
• Küçükömer, İ. (1994). Batılılaşma-düzenin yabancılaşması. Bağlam Yayınları.
• Mardin, Ş. (2015). Yeni Osmanlı düşüncesinin doğuşu. İletişim Yayınları.
• Said Halim Paşa ve Aliya İzetbegoviç’in Aydın-Halk İlişkisinin Kopuşuna Dair Eleştirileri
• Meriç, C. (1997). Mağaradakiler. İletişim Yayınları.
• Meriç, C. (2016). Umrandan uygarlığa (23. Baskı). İletişim Yayınları.
• Meriç, C. (2020). Bu ülke. İletişim Yayınları.
• Olağ Ercan, S. (2020). Ziya Gökalp ve Cemil Meriç’in görüşlerinde aydın ve modernleşme meselesi [Yayımlanmamış Doktotra Tezi]. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Özcan, Z. (2006). Sosyo-kültürel fenomen olarak entelektüeller. Doğu Batı, 9(36), ss. 35-63.
• Paşa, Z. (1875). Harabat, C. 1. Matbaa-i Amire.
• Said, E. W. (2004). Entelektüel sürgün, marjinal, yabancı (T. Birkan, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Sarıkaya, B. (2018). Aliya İzetbegoviç’in düşünce dünyası ve inancını şekillendiren tarihsel arkaplan. Electronic Turkish Stu￾dies, 13(25), ss. 401-415.
• Sartre, J. P. (2000). Aydınlar üzerine (A. Bora, Çev.). Can Yayınları.
• Seton-Watson, G. H. N. (1964). “Intelligentsia” maddesi, A Dictionary of the Social Sciences, (Ed. By) J. Gould, WL Kolb.
• Tavukçu, Z. (2016). Said Halim Paşa’nın mefkûresi/temel düşünceleri. Genç Hukukçular Hukuk Okumaları Birikimler V, ss. 71-81.
• Tekin, M. (2004). Batı’da ve Türkiye’de aydının dinî-sosyolojik portresi. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17(17), ss. 161-176.
• Topçu, N. (1998). Kültür ve medeniyet. Dergah Yayınları.
• Topçu, N. (2017). Millet mistikleri. Dergah Yayınları.
• Toynbee, A. J. (2003). Civilization on trial and the world and the west. Oxford University Press.
• Tunaya, T. Z. (1991). İslamcılık cereyanı. Baha Matbaası.
• Türkislamoğlu, E. (2019). Türkiye’nin batılılaşma sürecine ilişkin olarak Niyazi Berkes ile Cemil Meriç’in yaklaşımlarının karşılaştırılması [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Türkyılmaz, H. (2021). İslamcı bir düşünür, Said Halim Paşa’nın batılılaşmaya bakışı. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakül￾tesi Dergisi, (54), ss. 7-43.
• Uyanık, Z., & Akkaş, İ. (2016). “Kenarda” kalmış “merkezi” bir düşünür portresi: Sabri Ülgener. Ardahan Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 2(3), ss. 49-59.
• Ülgener, S. (1975). Aydınlar sosyolojisi ve çağımız aydını. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 35(1-4), ss. 5-39.
• Ülgener, S. (2006). Zihniyet ve din İslam, Tasavvuf ve çözülme devri iktisat anlayışı. Derin Yayınları.
• Ülken, H. Z. (1992). Türkiye’de çağdaş düşünce tarihi. Ülken Yayınları.
• Ülken, H. Z. (2008). Tanzimat’a karşı, millet ve tarih şuuru. Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Yılmaz, S. (2013). İdris Küçükömer’in siyasal tezleri bağlamında AKP ve CHP parti programlarının analizi. Selçuk İletişim, 5(1), ss. 156-173.