The Problem of the Source of Morality in Mehmet Akif Ersoy

Yıl 2025, Cilt: 5 Sayı: 1, 88 - 98, 30.06.2025

Rabia Nur Akmaz

Öz

Today’s human/ethical problems bring us to the question of what morality is based on. Through this problematic, it can be stated that morality has unchanging aspects despite changing times and conditions. Although the subject of justification can be done in different contexts, this article deals with Mehmet Akif Ersoy’s understanding of morality and his justification of morality. When we talk about Akif, one of the prominent personalities who kept the Turkish nation and its values alive, we are talking about a style that encompasses all times. This attitude of his was influenced by his understanding of morality that takes its source from religion. Âkif, who was from Bukhara on his mother's side, expresses that the morality that will bring peace to all humanity is a Qur’anic and Prophetic morality that includes our cultural and heart geographies due to the comprehensive perspective of Islam. In this article, an analysis of the elements that constitute the morality and thus the personality of Akif, who proposes solutions to the crisis of values, is made. Muslims should understand and live the religion of Islam in its essence, based on Âkif’s understanding of morality based on the Qur’an. How Akif, who sees the possibility of salvation in the rise of morality, constructs this is expressed through his poems. In this context, we want to see the relationship between the verses he was inspired by and the concepts he used. For instance, the virtues of perseverance, diligence, tawakkul, surrender, loyalty, truthfulness and honesty offer a framework that constitutes his morality and personality and that takes its source directly from the Qur’an. Therefore, the effects of the understanding of morality, which takes its source from religion, on the formation of personality are discussed with reference to Mehmet Akif Ersoy.

Anahtar Kelimeler

Akif , Culture , Qur’an , Morality , Personality

Mehmet Âkif Ersoy’da Ahlâkın Kaynağı Problemi

Öz

Günümüzde yaşanan insanî/ahlâkî problemler, bizi ahlâkın ne ile temellendirildiği sorusuna getirmektedir. Bu problematik üzerinden, değişen zamana ve şartlara rağmen ahlâkın değişmeyen yönleri olduğu ifade edilebilir. Temellendirme konusu, farklı bağlamlarda yapılabilse de, bu makalede Mehmet Âkif Ersoy’un ahlâk anlayışı ve ahlâkı temellendirişi ele alınmaktadır. Türk milletini ve değerlerini yaşatan mümtaz şahsiyetlerden birisi olan Âkif’ten bahsederken, tüm zamanları kuşatan bir üsluptan söz etmiş olmaktayız. Onun bu tutumunda, kaynağını dinden alan ahlâk anlayışı etkili olmuştur. Anne tarafından Buharalı olan Âkif, İslâm dininin şümullü bakışı dolayısıyla kültür ve gönül coğrafyalarımızı da içine alan, dahası tüm insanlığa barış getirecek olan ahlâkın Kur’anî ve Nebevî bir ahlâk olduğunu ifade eder. Bu makalede de yaşanan değer buhranına dair çözümler öneren Âkif’in ahlâkını, dolayısıyla şahsiyetini oluşturan unsurların bir çözümlemesi yapılmaktadır. Müslümanların İslâm dinini özü itibarıyla anlayıp yaşaması gerektiği, Âkif’in Kur’an-ı Kerim ile temellendirdiği ahlâk anlayışından hareketle ifade edilmektedir. Halâs imkânını ahlâkın yükselmesinde gören Âkif’in bunu nasıl inşa ettiği, şiirlerinden hareketle ifade edilmektedir. Bu bağlamda ilham aldığı ayetlerin, kullandığı kavramlarla ilişkisi görülmek istenmektedir. Söz gelişi azim, gayret, tevekkül, teslimiyet, vefa, doğruluk ve dürüstlük erdemleri onun ahlâkını, şahsiyetini oluşturan ve kaynağını doğrudan Kur’an’dan alan bir çerçeve sunmaktadır. Dolayısıyla kaynağını dinden alan ahlâk anlayışının, şahsiyet oluşumundaki etkileri, Mehmet Âkif Ersoy’dan hareketle ele alınmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Âkif , Kur’an , Sünnet , Ahlâk , Şahsiyet

Kaynakça

• Akpınar, A. (2009). Mehmet Âkif’in Kur’ân tasavvuru. 1. Uluslararası Mehmet Âkif Ersoy Bildiriler Kitabı, Burdur: Mehmet Âkif Ersoy Üniversitesi, Yıldız, G., Yıldırım M. Zeki, Kazan, Ş., Okuyan, H. Y. (ed.), 1, s.75-85.
• Akpınar, A. (2013). Vahyin aydınlığında yaşayan adam: Mehmet Âkif. Vefatının 75. Yılı Anısına Mehmet Âkif Ersoy, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Kurt, F., (haz.) s.25-40.
• Akseki, A. H. (2016). Ahlâk dersleri. (Tashih) Memiş, Sedat.Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Akyıldız, G. (2024). İslâm ve İstiklâl şairi: Mehmed Âkif Ersoy ve Muhammed İkbal’in Eserlerinde özgürlük ve milliyet kavramları. 150 Yaşında Mehmed Âkif, Ankara: Mehmet Âkif İnan Vakfı Yayınları, Tuğrul, M. ve Yıldırım, H. (ed.) s.203-208.
• Arıcan, M. K. (2021)Mehmet Âkif’te İslâm düşüncesinin temel problemi olarak sorunlu tevekkül anlayışı ve eleştirisi. Mehmet Âkif Ersoy Bilgi Şöleni 6, Mehmet Âkif ve Gölgeler. Türkiye Yazarlar Birliği Yayınları, s.76-83.
• Aristoteles, (2014). Nikomakhos’a Etik. (çev.) Babür, S. BilgeSu Yayınları.
• Bayraktar, L. (2014). Değerler buhranı karşısında Mehmet Âkif Ersoy. Mehmet Âkif Ersoy Bilgi Şöleni 6, Mehmet Âkif ve Gölgeler, Türkiye Yazarlar Birliği Yayınları, s.179-183.
• Cündî, el E. (2020). Sultan II. Abdulhamid Han ve Hilafet-i İslâmiyye: Çağdaş dönemde en büyük hatanın tashihi. Küresel Kitap Yayıncılık.
• Doğan, D. M. (2009). Camideki şair Mehmed Âkif. Yazar Yayınları.
• Doğan, (2013). Mehmet Âkif Ersoy Hayatı, Mücadelesi, Eseri ve Tesirleri”, Vefatının 75. Yılı Anısına Mehmet Âkif Ersoy. DİB Yayınları, s.7-24.
• Doğan, (2014). Doğan Büyük Türkçe Sözlük. Yazar Yayınları.
• Durak, N. (2016). Mehmed Âkif Ersoy’un düşünce dünyası’nda ahlâk, erdemler ve medeniyet ilişkisi. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2(37), 151-169.
• Düzdağ, M. E. (2020). Mehmed Âkif Mısır hayatı ve Kur’an Meali. Gonca Yayınevi.
• Erdem, H. (1996). Son devir Osmanlı düşüncesinde ahlâk (Tanzimattan Cumhuriyete Kadar). Sebat Ofset Matbaacılık.
• Erdem, (2015). Ahlâk felsefesi. HÜ-ER Yayınları.
• Ersoy, M. Â. (1327). “Hasbihal”, Mehmed Âkif Ersoy’un Makaleleri içinde (haz.) Abdulkadiroğlu, A., Abdulkadiroğlu, N. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Ersoy, (1913). “Bu Devlet Yıkılırsa, İslâm Alemi Biter… Bizi Ancak Eğitim Kurtarır.”, Süleymaniye Camii Kürsüsünden, Mehmed Âkif Ersoy Tefsir Yazıları ve Vaazlar, (haz.) Düzdağ, M. Ertuğrul. (2012). Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Ersoy, (1920). “Müslüman, Dinine Sarılırsa, Yükselir… Geri Kalmamız Dinden Değil, Bizden!”, Kastamonu Kazalarında - İstiklal Savaşı İçinde, Mehmed Âkif Ersoy Tefsir Yazıları ve Vaazlar, (haz.) Düzdağ, M. Ertuğrul., (2012). Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Ersoy, (1944). Kur’an’dan ayetler. (neş.) Doğrul, Ömer Rıza. Yüksel Yayınevi.
• Ersoy, (1983). Modernleşmek mi? İslâmlaşmak mı?. İhya Yayınları.
• Ersoy, (2012). Kur’an Meali Fâtiha Surei-Berâe Suresi. (haz.), Şentürk, R., Köksal, A. C. Mahya Yayınları.
• Ersoy, (2014). Berlin hatıraları. (çev.) Çetin, Ender. Özel Ofset.
• Ersoy, (2021). Safahat. haz. D. Mehmet Doğan. Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
• Fahri, M. (2004). İslâm ahlâk teorileri. (çev.) İskenderoğlu, M., - Arkan, A. Litera Yayıncılık.
• Fârâbî. (1993). Mutluluk yoluna yöneltme. (çev.) Özcan, H. Anadolu Matbaacılık.
• Fârâbî. (2015). İlimlerin sayımı. (çev.) Arslan, A. Divan Kitap.
• Gazzâlî. (1974). Ahlâk ölçüleri. (çev.) Arslantürkoğlu, A., Sağlam Kitabevi.
• İbn Rüşd. (2020). Felsefe-din ilişkileri. (çev.) Dönmez, S., Dergâh Yayınları.
• Kabaklı, A. (2003). Mehmet Âkif. Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları.
• Kant, I. (2015). Ahlâk metafiziğinin temellendirilmesi. (çev.), Kuçuradi, İ. Türkiye Felsefe Kurumu.
• Kayhan, M. (2022). Mehmed Âkif’in Eserlerinde Kurân ve Tefsir. Üniversite Yayınları.
• Kerimoğlu, Ö. (2025). Mehmet Âkif Ersoy ve Ahlâk Felsefesi, Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 14(27), 100-132.
• Kılıç, Recep. (1993). Ahlâkı temellendirme problemi. Felsefe Dünyası, 8, 67-78.
• Kılıç, R. (1998). Ahlâkın dini temeli. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kumsar, İ. A. (2020). Safahat’ta özlü sözler. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kuntay, M. C. (2005). Mehmed Âkif. L&M Yayınları.
• Kurtoğlu, M. (2018). Taceddin Dergâhı’nda İstiklâl Şairi Mehmet Âkif. Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Okay, M. O. (2017). Silik fotoğraflar: Portreler. Dergâh Yayınları.
• Özçelik, M. (2007). Mehmet Âkif’in Batı’ya Bakışı. Türkiye Yazarlar Birliği Yayınları, ss. 194-203.
• Sarıhan, Z. (1996). Mehmet Âkif. Kaynak Yayınları.
• Tansel, F. A. (1945). Mehmed Âkif: Hayatı ve eserleri. Kanaat Kitabevi.
• Tatar, B. (2008). “Ahlâkın Kaynağı”, İslâm’a Giriş: Ana Konularıyla Yeni Yaklaşımlar. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Erul, Bünyamin., (ed.) s.193-210.
• Topçu, Nurettin. (1959). Garbın ilim zihniyeti ve ahlâk görüşü. Milliyetçiler Derneği Neşriyatı.
• Topçu, (2020). Mehmet Âkif. Dergâh Yayınları.
• Truçi, Betim. (2023). Mehmet Âkif Ersoy’un Ahlâk Anlayışı, Bursa Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi.
• Ülken, H. Z. (1963). Türkiye’nin modernleşmesi ve bu hareketin öncüleri olan Türk düşünürleri. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Ankara Üniversitesi Basımevi, XI, s.27-30.
• Ülken, (2008). Millet ve tarih şuuru. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Ülken, (2015). Türkiye’de çağdaş düşünce tarihi. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Ülken, (2016). Ahlâk. Doğu Batı Yayınları.