Osmanlı Devletinde Topuz Kullanımı Üzerine Bir Araştırma

Yıl 2022, , 446 - 454, 23.12.2022

Tarkan Tuzcuoğulları

https://doi.org/10.31680/gaunjss.1203985

Öz

İnsanlığın ilk keşifleri silahlar olmalıdır. Yırtıcı hayvanlardan kaçabilmek ya da onlara karşı koyabilmek ve hatta onları avlayabilmek için bu şarttı. Doğal olarak hayatta kalabilmek için kesici, delici ya da parçalayıcı aletlere ihtiyaç duymaktaydılar. İlkel gibi gözükse de barutlu silahların icadına kadar bu parçalayıcı silahlar önemini korudu. Osmanlı Devletinde bu parçalayıcı ve delici özellik taşıyan silaha “topuz” denilmekteydi. Genel olarak at üzerinde kullanılırken, bazı padişahların hâkimiyet sembolü olarak aksesuar gibi kullandıkları da görülmüştür. Topuz bazen “gürz” ismini almıştır ki bu Farsçadan geçme bir kelimedir. Yine bazı topuzlar “bozdoğan” olarak isimlendirilir. Bu tip topuzların başı boz doğan kuşlarının başına benzediği için bu isimin yakıştırıldığı söylenmektedir. Osmanlı’da topuz kullanım amaçlarına göre sınıflandırılmaktadır. Tören, savaş ve spor topuzları olarak farklı boyut ve şekillerde imal edildiği görülmektedir. Yine kullanım amaçlarına göre yapıldığı ham maddelerde değişmektedir. Tören topuzları daha değerli madenlerden yapılırken gösterişli ve süslemeli ve taşlarla bezenmiştir. Savaş topuzları ise sapı tahta olmakla birlikte metal kısmı çıkıntılı ve sivridir. Düşman zırhlarını delici ve parçalayıcı özellikler taşımaktaydılar. Spor amaçlı kullanılan topuzlar ise diğerlerinin aksine taşımaktan ziyade talim için kullanılmaktaydı. Bu topuzlar değişik ağırlıklarda olup, bir seri hareketler zinciri ile talim yapılırdı. Askerlerin ve hatta bazı padişahların ve şehzadelerin bu tür ağır topuzlar ile talimler yaptığını biliyoruz. Sultan IV. Murad’ın topuz kaldırmadaki mahareti Evliya Çelebi’nin seyahatnamesine dahi konu olmuştur. Topuz ve gürz ile ilgili Osmanlı dönemi yazılı kaynakları sınırlı da olsa, bazı minyatürler ve tarihi müzelerdeki örnekler bu çalışma için yeterli bilgilerin toplanmasına imkân vermiştir. Bu anlamda araştırma literatür taramasına dayalı bir derleme çalışmasıdır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Topuz, Gürz, Bozdoğan

Kaynakça

• Abdurrahman Şeref Bey, (1331). On Üçüncü Asr-ı Hicride Divan Terşifati, Tarih-i Osmanî Encümeni Mecmuası, İstanbul, s.356.
• Acar, Ş.; Özveri, M. (2018). “Osmanlı’da Savaş ve Spor Topuzları” Osmanlı Bilim Araştırmaları Dergisi, XIX/2, s.240-264.
• Çevri İbrahim Çelebi, Tarih-i Çevri Çelebi, C. 1, İstanbul (Milli Kütüphane1955 A 1325).
• Erendor, M. (2018). Türk Ordusu Tarihi Ötüken’den Ankara’ya. İstanbul: Kamer Yayınları. Evliya Çelebi (1996). Evliya Çelebi Seyahatnamesi Cilt 1. Topkapı Sarayı Bağdat 304 Yazmasının Transkripsiyonu-Dizini, hazırlayan Orhan Şaik Gökyay, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Evliya Çelebi (2006). Evliya Çelebi Seyahatnamesi Cilt 1. (Çev. R. Dankof ve A. Kahraman) İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Gençay, S. (2004). Osmanlı’da Saray Eğitim Kurumu Olarak Enderun-u Hümayun da Spor Faaliyetleri, KSU Sosyal Bilimler Dergisi, 1 (1), s.62-67.
• Hünername, Cilt 1yk, 68, a.
• Kahraman, A. (1995). Osmanlı Devleti’nde Spor. Birinci Baskı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• İbn Bibi. (1996). El Evamirü’l Ala’iye, fi’l-Umuri’l-Ala’iye “Selçukname” (Çev: Öztürk M.) C 1-2, Ankara.
• İyiat, B. (2017). Türk Savaş Sanatı. 2. Baskı, Ankara: Kripto Yayınları.
• Piyadenin Tarihi, (2005). Piyade Okulu Yayınları, İstanbul, s.2-31.
• Tuzcuoğulları, Ö.T. (2020). Osmanlı Devletinde Kullanım Amaçlarına Göre Ok Çeşitleri Üzerine Bir Araştırma, JSHSR, Sayı:60, s. 2803-2807.
• Türsan, N. Ve S. (1983). Osmanlı Askeri Teşkilatı ve Kıyafeti, Ankara: KKK Ankara Basımevi.
• Şevket, M. (1909). Osmanlı Askeri Teşkilatı ve Kıyafeti, İstanbul: Harp Okulu Basımevi.
• Yıldız M. K. (2021). Türkiye Selçuklu Devletinde Seredhane Kurumunun Özelliği ve İşleyişi, USAD, Bahar, (14), s. 231-254.
• Zorba, H.A. (2014). Evliya Çelebi Seyahatnamesi’ne Göre Osmanlı İmparatorluğu’nda Spor. International Journal of Science Culture and Sport, Special Issue 1, s.721-732.
• https://edirne.ktb.gov.tr/TR-90121/edirne-sarayi.html Kültür ve Turizm Bakanlığı, 13.11.2022