Rusçuk Çiftlikleri ve Çiftlik Piyasasında Eski Aktörler, Yeni Figürler

Yıl 2022, , 177 - 201, 15.06.2022

Ahmet İlker Baş

https://doi.org/10.19060/gav.1131162

Öz

Osmanlı tarım tarihinin en önemli tartışma başlıklarından birisi çiftliklerdir. Çiftlikler daha çok merkezkaç kuvvetler bağlamında toprak mülkiyeti ve köylülerin hukukî statüleri başlıkları altında ele alınırken bir meta olarak gayrimenkul piyasasındaki mübadeleleri araştırmacıların dikkatlerini yeterince çekmemiştir. Kadı sicillerindeki satış hüccetlerinden elde edilen veriler, araştırmacıların tarımın ticarileştiği bir dönemde çiftlikleri alan ve satanların profillerindeki değişimi takip edebilmelerine imkân tanır. Unvanlar ve elkâblar üzerinden hangi sosyo-ekonomik ve politik sermaye sahiplerinin çiftliklere karşı ilgilerinin arttığını öğrenebilmek 17. ve 18. yüzyıllarda Osmanlı taşrasının geçirdiği dönüşümün en azından bir boyutunun kavranmasına yardımcı olur. Bu çalışmada muhallefat defterleriyle beraber çiftlik devir kayıtları kullanılarak bir yandan Rusçuk’taki çiftliklerin yapısının ve üretim faaliyetlerinin tanımlanması, diğer yandan çiftlik satışlarında etkili olan motivasyonların tespit edilmesi amaçlanmaktadır. Böylelikle çiftliklerin çoğalması ile ayanların güçlenmesi arasında kurulan ilişkinin çiftlik piyasasına yansımaları takip edilebilir. Dolayısıyla, çiftlik alım-satım kayıtları çiftlik tartışmalarına önemli bir perspektif kazandırabilecek potansiyele sahip kaynaklardandır.

Anahtar Kelimeler

Çiftlik, alım-satım, kırsal ekonomi, kadı sicilleri, muhallefat

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları: R-1 (1066-1067/ 1656-1657); R-3 (1097-1100/ 1685-1688); R-4 (1106-1108/ 1695-1696); R-2 (1109-1112/ 1698-1701); R-5 (1121-1124/ 1709-1710); R-51 (1127-1128/ 1715-1716); R-6 (1149-1151/ 1736-1739); R-36 (1150-1151/ 1738).
• ANASTASOPOULOS, Antonis - Stefanos POULIOS - Yannis SPYROPOULOS, “The Spread of Çiftliks (Large Estates) in the Eighteenth-Century Ottoman Balkans: The Case of the District of Veroia”, History, Culture and Research, Cilt III, 2019, s. 90-109.
• AYGÜN, Yasemin, “12 Numaralı Özi ve Silistre Ahkâm Defteri (1174-1184/1760-1770) (Özet-Değerlendirme-Metin),” Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul, 2014.
• BARKAN, Ömer, “Edirne Askerî Kassamı’na Âit Tereke Defterleri (1545-1659)”, Belgeler, Cilt III, Sayı 5-6, 1966.
• BARKAN, Ömer Lütfi, Türkiye’de Toprak Meselesi: Toplu Eserler 1, Gözlem Yayınları, İstanbul 1980.
• ERGENÇ, Özer - Hülya TAŞ, “XVII. ve XVIII. Yüzyıl Anadolusu’nda Toprak Tasarrufu ve Mülkiyeti Üzerine Değerlendirmeler”, Şehir, Toplum ve Devlet: Osmanlı Tarih Yazıları, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2013, s. 246-256.
• FAROQHI, Suraiya, Osmanlı’da Kentler ve Kentliler: Kent Mekânında Ticaret, Zanaat ve Gıda Üretimi, 1550-1650, (çev. Neyyir Kalaycıoğlu), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2000.
• FAROQHI, Suraiya, “Land Transfer, Land Disputes and Askerî Holdings in Ankara (1592-1600)”, Mémorial Ömer Lûtfi Barkan, Librairie d’Amérique et d’Orient Adrien Maisonneuve, Paris 1980, s. 87-99.