İlhanlılarda Malî Malumatın Zaptı ve Muhasebe Defterleri

Yıl 2024, , 189 - 210, 11.06.2024

İbrahim Güneş

https://doi.org/10.19060/gav.1498840

Öz

Malî teşkilat, İlhanlı devlet hiyerarşisinde önemli bir rol oynamaktadır, ancak bu konuda yapılan araştırmalar oldukça sınırlıdır. İlhanlı malî teşkilatının, Osmanlı malî teşkilatını doğrudan etkilediği bilinen bir gerçek olmakla birlikte teşkilat, kendi içinde oldukça kapsamlı bir örgütlenme yapısı sergilemektedir. Divan-ı Buzurg’a bağlı olarak faaliyet gösteren Divan-ı İstifa, bu hiyerarşinin en üst noktasında bulunurken, altında birçok birim faaliyet göstermiştir. Bu dönemde, malî teşkilatın önemli bir parçasını oluşturan muhasebe defterleri de tutulmaya başlanmıştır. Bu defterler, içerdikleri bilgilere göre çeşitli başlıklara ayrılarak düzenlenmiştir. Bu defterler, Defter-i Ruznamçe, Defter-i Avârece, Defter-i Tevcihat, Defter-iTahvilat, Defter-i Cami’ül-Hisâb, Defter-i Mukarrer, Defter-i Müfred ve Defter-i Kanun gibi çeşitli kısımlara ayrılmıştır. Bu defterler şu şekilde sıralanabilir: Defter-i Ruznamçe: Gelir ve giderlerin konu başlıklarına göre tutulduğu defterdir; Defter-i Avârece: Vilayetlere ait her türlü giderlerin kaydedildiği defterdir; Defter-i Tevcihatlar: Vilayetlere ait her türlü tahsil ve ödemelerin defteridir; Defter-i Tahvilat: Toplam gelir-gider ve bütçe sonuçlarının kaydedildiği defterdir; Defter-i Cami’ül-Hisâb: Kesinleşmiş gelir ve giderlerin kaydedildiği defterdir; Defter-i Mukarrer: Vilayetlere ait her türlü gelir-giderin birlikte kayıt altına alındığı defterdir; Defter-i Müfred: Tarife ve vergi tutarlarının kaydedildiği defterdir; Defter-i Kanun: Tarife ve vergi tutarı defteridir.

Anahtar Kelimeler

İlhanlılar, Muhasebe, Malî Teşkilat, Muhasebe defterleri

Kaynakça

• Ahmed Tebrizî, Şahinşahname: Tarih-i manzur Moğulân ve İlhanân ez karn heştem hicri, (tsh. Mahmud Afşar), Tahran 1397.
• AIGLE, Denise, , Le Fārs sous la domination mongole: politique et fiscalité, XIIIᵉ-XIVᵉ, Paris 2005.
• Aknerli Grigor, Okçu Milletin Tarihi, (çev. Hrand D. Andreasyan), Yeditepe Yayınları, İstanbul 2012.
• Aksarayî, Müsameratü’l-Ahbar, (çev. Mürsel Öztürk), TTK yayını, Ankara 2000.
• Amulî, Nefa’isü’l-finûn fi ‘ara’isü’l-’uyun, (nşr. Hac Mirza Ebu’l-Hasan Şi’ranî), I, Tahran 1363.
• AŞTİYANÎ, Esedüllah Abdüley, “‘Aded, Mukadir ve Kesre Nüshe-i el-Mürşid fi el-Hisâb”, Peyyam-ı Baharistan, X/31, (Bahar ve Tabistan) 1397, s. 211-257.
• Cüveynî, Tarih-i Cihangüşa, (çev. Mürsel Öztürk), TTK yayını, Ankara 2013.
• Cüveynî, Tesliyetü’l-ihvân, (tsh. Abbas Mahyar), Tahran 1361.
• Ebu’l-Fidâ, Takvimü’l-büldân, (nşr. M. Reinaud), Paris 1840.
• ELİTAŞ, Cemal-ELİTAŞ, Bilge Leyli, “Ortadoğu’da yazılı İlk Muhasebe Öğreti Eseri: Saadetname”, Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi, I/2, (2012), s. 101-119.
• EMİN, Şems Şerik, Ferheng Islahat-ı Divanî Dovran Moğul, Tahran 1357.