Kars’ta Önemli Bir Urartu Merkezi: Taşdere/Sosgert Kalesi

Yıl 2024, , 241 - 262, 15.12.2024

Mustafa Karageçi , Pınar Albayrak

https://doi.org/10.19060/gav.1601710

Öz

Doğu Anadolu Bölgesi’nin Erzurum-Kars Platosunda yer alan Kars ili, zengin akarsu kaynakları, verimli otlakları ve tarım alanları ile oluşturduğu elverişli ortamın katkısıyla eski çağlardan itibaren yerleşim görmüştür. Önemli yol güzergâhlarının kesişme noktasında yer alan bölge, kültürlerin yayılmasında da önemli role sahip olmuştur. M.Ö. I. binden itibaren kuzeye doğru bir genişleme siyaseti izleyen Urartular, bölgede önemli bir krallık olan Dia(u) ehi Krallığı’nı hâkimiyet altına almak ve daha kuzeye yayılmak için bölgeye çok sayıda sefer düzenlemişlerdir. Bu amaçla bölgeyi kontrol altına almak isteyen Urartular, askeri ve lojistik anlamda güçlenmek için önemli yol güzergâhları üzerinde kaleler inşa etmişlerdir. Urartu Krallığının kuzey yayılımı içerisinde olan Kars ve çevresinde de bu amaçla kaleler inşa edilmiştir.
Kars ili, Arpaçay ilçesine bağlı Taşdere köyünde yer alan Taşdere/Sosgert Kalesi’nin bir Urartu yerleşmesi olduğu düşünülmektedir. Zira Arpaçay, Anadolu’dan Kafkaslara geçiş güzergâhı üzerinde, su kaynakları bakımından zengin bir bölgedir. Bu bakımdan kalenin bu yol güzergâhı üzerinde ve stratejik bir konumda yer alması, Urartuların kuzey seferleri esnasında kaleyi etkin bir şekilde kullanmış olabileceklerini düşündürmektedir. Taşdere/Sosgert Kalesi, Karahan çayının oluşturduğu vadinin hemen güneyinde, vadiden yaklaşık 30-40 m yükseklikte kayalık bir alanda kurulmuştur. Kalede ana kayaya oyularak oluşturulmuş depo, sarnıç, kaya basamaklı su tüneli ve kiklopik teknikte yapılmış sur duvarlarına ait mimari yapılar bulunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Doğu Anadolu, Kars, Urartu, Kale, Taşdere/Sosgert

Kaynakça

• ALBAYRAK, Pınar, “Kars ve Çevresinde Orta Demir Çağ (Urartu) Kalelerinin Mimari Özellikleri”, Kafkas Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kars 2023 (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
• ATALAY, İbrahim-Kenan Mortan, Türkiye Bölgesel Coğrafyası, İnkılap Yayınevi, İstanbul, 2011.
• BARNETT, Richard David, “The Excavations of the British Museum at Toprakkale near Van”, Iraq, Vol: 12, London 1950, s.1-43.
• BELLİ, Oktay, “Urartular”, Anadolu Uygarlıkları Ansiklopedisi, Cilt: I, Görsel Yayınlar, İstanbul 1982, s. 139-208.
• BELLİ, Oktay, “An Early Iron Age Cemetery in the Van Region: Ernis-Evditepe”, Ed. O. Belli, Istanbul University’s Contributions to Archaeology in Turkey (1932-2000), İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2001, s. 145-150.
• BELLİ Oktay-Veli Sevin, Naxçıvanda Arkeolojik Araştırmalar, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul 1999.
• BELLİ, Oktay-Erkan Konyar, “Archaeological Survey on Early Iron Age Fortresses and Necropoleis in Northeast Anatolia”. Ed. O. Belli, Istanbul University’s Contributions to Archaeology in Turkey (1932-2000), İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2001, s. 331-335.
• BELLİ, Oktay-Alpaslan Ceylan, “Kuzeydoğu Anadolu’da Bir Tunç Çağı ve Urartu Kalesi: Yoğunhasan”, Türkiye Bilimler Akademisi Arkeoloji Dergisi, Sayı: 5, Ankara 2002, s. 119-142.