II. Dünya Savaşı Sonrasında Sovyet Talepleri ve Türkiye’nin Tepkisi

Yıl 2018, , 117 - 142, 10.06.2018

Nasrullah Uzman

https://doi.org/10.19060/gav.437787

Cited By: 5

Öz

Türkiye, II. Dünya Savaşı’na katılmadı ve aktif tarafsızlık politikasını benimsedi. Bu politikanın gereği

olarak hem Mihver Devletlerle hem de Müttefik Devletlerle ilişkilerini sürdürdü. II. Dünya Savaşı’nı

Müttefik Devletlerin kazanacağının anlaşılması üzerine Türkiye, kurulacak yeni dünya düzeninde yalnız

kalmamak ve Birleşmiş Milletlere kurucu üye olarak katılabilmek için sembolik de olsa Almanya

ve Japonya’ya savaş ilan etti. II. Dünya Savaşı boyunca tarafsızlık politikasını sürdürmek ve her iki

tarafın da baskılarına rağmen savaşa girmemek Türkiye açısından oldukça zor bir süreçti. Ancak

Türkiye için asıl zorluk II. Dünya Savaşı sonrasında Sovyet Rusya’nın taleplerine karşı koyabilmekti.

II. Dünya Savaşı’ndan galip çıkmış olmanın da verdiği güçle harekete geçen Sovyet Rusya, 1925 yılında

imzalanan ve her beş yılda bir yenilen Türk-Rus Dostluk Anlaşmasını yenilemeyi reddettiği gibi

Türkiye’den toprak ve üs talebinde bulundu. Sovyet Rusya Türkiye’ye verdiği notalarla Boğazlardan

üs ve Kars-Ardahan’ı istedi. Oysa Rusya, Montrö ile Boğazlarda; Brest Litovsk, Moskova ve Kars

Antlaşmaları ile de Kars ve Ardahan’da Türkiye’nin egemenliğini kabul ve tescil etmişti. Bu süreçte

Amerika ve İngiltere’nin de desteğini alan Türkiye, Sovyet Rusya’nın taleplerini reddetti; emellerinden

vazgeçmesi halinde Sovyet Rusya ile iyi ilişkilerini sürdüreceğini belirtti ve egemenlik haklarını korumak

için gerekirse savaşa bile hazır olduğunu ilan etti. Ancak Sovyet Rusya’nın emellerinden vazgeçmemesi

Türk-Rus ilişkilerinin kopma noktasına gelmesine sebep oldu. Bu makalede Sovyet Rusya’nın

Türkiye’den toprak ve üs talepleri ve bu taleplere karşı Türkiye’nin tepkisi arşiv belgeleri, resmi yayınlar,

dönemin gazeteleri ve telif-tetkik eserler ışığında değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Sovyet Rusya, Türkiye, Boğazlar, Kars-Ardahan

Kaynakça

• 1- Arşiv Belgeleri BCA, 30.1/101.623.3. BCA, 30.1/101.624.10. BCA, 30.1/101.624.3. BCA, 30.1/11.67.3. BCA, 30.1/111.700.3. BCA, 30.1/128.832.3. BCA, 30.1/60.368.8 BCA, 30.10/235.590.21. TBMM Arşivi, Kanunlar Fonu, Esas Kayıt No: 1/269, Dosya No: 3738. TBMM Arşivi, Kanunlar Fonu, Esas Kayıt No: 1/654, Dosya No: 4072. TNA, FO 371/72538, R11519 5 Oct 1948, From Sir David Kelly To Foreign Office. TNA, FO 371/72538, R13877 7 December 1948, From to Angora To Foreign Office. TNA, FO 371/72538, R5926 15 May 1948, From Angora To Foreign Office. TNA, FO 424/287, Annual Report on Turkey 1946. 2- Resmî Yayınlar II. Dünya Savaşı Yılları (1939-1946), Türkiye Dış Politikasında 50 Yıl, T.C. Dışişleri Bakanlığı, Ankara. Resmî Gazete, 24 Ağustos 1945, Sayı: 6092. Resmî Gazete, 24 Şubat 1926, Sayı: 306. TBMM Tutanak Dergisi, Dönem: VIII, C. 1, Toplantı: O., Birleşim: 3. TBMM Tutanak Dergisi, Dönem VIII, C. 2, Toplantı: 1, Birleşim: 1. TBMM Zabıt Ceridesi, Dönem: VII, Cilt: 20. 3- Süreli Yayınlar113* Akşam Cumhuriyet Tanin The Times Ulus Vakit