XVI. Yüzyılın İkinci Yarısında Osmanlı Devleti’nde Vergi Muâfiyeti: Derbendçilik

Yıl 2018, , 305 - 322, 10.06.2018

Almıla Gökçe Özcan

https://doi.org/10.19060/gav.437828

Öz

Bu makalede Osmanlı Devleti’nin XVI. yüzyılın ikinci yarısında Anadolu ve Rumeli beylerbeyliklerinde

uyguladığı vergi muâfiyetinin sebepleri, muâfiyet verdiği vergiler, devlet ve halkın muâfiyete bakışı

derbendçilik örneği ile Mühimme Defterlerinden tespit edilen hükümler doğrultusunda incelenmeye

çalışılmıştır. Bu cümleden olarak bu makalenin konusunu derbendçilerin tabi oldukları vergi nizamı

ve muâf oldukları vergiler ve derbendçilerin muâfiyeti hususunda yapılan suistimaller oluşturmaktadır.

Ayrıca konu bütünlüğünün sağlanması için derbendlerin kurulma sebepleri, derbendçilerin görevleri ve

derbendçiliğin kaldırılması hakkında da bilgi verilmiştir.

Osmanlı Devleti derbendçilere yaptıkları stratejik hizmet karşılığında vergi muâfiyeti tanımıştır.

Derbendler yolcuların, yol ve yerleşim yerlerinin güvenliğini sağlamak ve iskân amacıyla kurulmuştur.

Devletin XVI. yüzyılın ikinci yarısında yaşadığı ekonomik ve sosyal sıkıntılar halkın vergi vermemek

için derbendçi olduklarını iddia etmelerine, devlet görevlilerinin derbendçilere kanuna aykırı müdahale

etmelerine yol açmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, vergi muâfiyeti, derbend

Kaynakça

• AKDOĞAN, Abdurrahman, Kamu Maliyesi, Gazi Kitabevi, 13.Baskı, Ankara 2009. ALTUĞ, Uğur, “Erken 15. Yüzyılda Balkanlarda Osmanlı Hâkimiyetinin Yerleşmesinde Derbentlerin Rolü”, Rumeli-Balkanlar Özel Sayısı-1, sayı 66, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2015, s.614-618. BARKAN, Ömer Lütfi, XV ve XVIINCI Asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda Zirai Ekonominin Hukuki ve Mali Esasları Birinci Cilt Kanunlar ( Haz. Hüseyin Özdeğer), İstanbul Üniversitesi Basım Müdürlüğü, İstanbul 2001. Başbakanlık Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi, Başbakanlık Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayını, İstanbul 2010. DEĞERLİ KEÇİCİ, Ayşe, “Osmanlı Devletinde Bir Taşra Güvenlik Örgütü Olan Derbent Teşkilatı”, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7 (1), 2008, 12 Haziran 2017, http://dergipark.gov.tr/download/article-file/223502 s. 44-53. HALAÇOĞLU, Yusuf, “ Derbend”, DİA, 9, İstanbul 1994, s.162-164. İNALCIK, Halil, Osmanlı İmparatorluğu Klâsik Çağ 1300-1600 (çev. Ruşen Sezer), Yapı Kredi Yayınları, 7. Baskı, İstanbul 2006. İNALCIK, Halil, Devlet-i Aliyye Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-I Klâsik Dönem (1302-1606) Siyasal, Kurumsal ve Ekonomik Gelişim, Türkiye İş Bankası Yayınları, 8. Baskı, İstanbul 2009. İNALCIK, Halil, Osmanlı İmparatorluğu Toplum ve Ekonomi, Eren Yayıncılık, 3. Baskı, İstanbul 2009. İPŞİRLİ, Mehmet, “Osmanlı Esas Yapısının Bozulması ve Islahı Çalışmaları Üzerine Gözlemler”, Türkler, 9, Yeni Türkiye Yayınları Ankara 2002, s. 839-846. KURT, Yılmaz, “XVI. Yüzyılda Kars-ı Maraş Sancağında Muâflar ve Muâfiyet Sebepleri”, 38. Uluslararası Icanâs Kongresi Bildirileri, IV, 10-15 Eylül 2007, 15 Haziran 2017,http://www.ayk.gov.tr/wp-content/uploads/2015/01/ KURT-Y%C4%B1lmaz-XVI.-Y%C3%9CZYILDA-KARS-I-MARA%C5%9ESANCA% C4%9EI%E2%80%99NDA-MU%E2%80%99%C3%82FLAR-VEMU% E2%80%99%C3%82F%C4%B0YET-SEBEPLER%C4%B0.pdf, s. 2007-2022. KÜTÜKOĞLU, Mübahat S., “Mühimme Defterleri”, DİA, 31, İstanbul 2006, s.520-523. ORHONLU, Cengiz- Turgut Işıksal, ‘Osmanlı Devrinde Nehir Nakliyatı Hakkında Araştırmalar DİCLE VE FIRAT NEHİRLERİNDE NAKLİYAT’, Tarih Dergisi, XVIIXVIII, İstanbul 1963, 12 Haziran 2017, http://dergipark.gov.tr/download/articlefile/ 101617, s.77-102. ORHONLU, Cengiz, Osmanlı İmparatorluğunda Derbent Teşkilatı, Eren Yayıncılık, 2. Baskı, İstanbul 1990.