Kültür Devriminden “Büyük Terör” e: Çön Taş’taki Siyasi Katliam

Yıl 2020, , 279 - 307, 10.12.2020

Hikmet Öksüz Badegül Can Emir

https://doi.org/10.19060/gav.839020

Öz

Sovyetler Birliği tarihinde 1937-1938 yılları İosif Stalin rejimi ve beraberinde gelen bir karalama politikasının eşlik ettiği “Büyük Terör” yıllarına denk düşer. “Büyük Terör”, kendi ideolojik fikirlerini yerleştirmek isteyen sosyalist iktidarın meşruiyetini pekiştirme, siyasi muhalifleri ortadan kaldırma, kültür devrimini ve sosyo-ekonomik yenilikleri kabul ettirme ve bu yeniliklerin başarısız sonuçlarını ört bas etme gayesiyle tüm ülkede sözde karşı devrimci faaliyetlerin önüne geçmek için yürüttüğü bir baskı politikasıdır. Baskı, 1937-1938 yıllarında zirveye ulaşır ve ibre, milliyetçi kabul edilen, Sovyet ideolojisini benimsemiş pek çok devlet adamı, aydın, ideolog, asker ve sıradan halka kadar Sovyetlerin söz konusu tarihsel sürecine tanıklık eden tüm sosyal gruplara çevrilir. “Büyük Terör”, 00447 numaralı emir çerçevesinde “Önceden Kulak1 Olarak Fişlenmişlerin, Ağır Suçluların ve Diğer Anti-Sovyet Yanlılarının Cezaya Çarptırılmaları Operasyonu Hakkında” adlı emirle SSCB Cumhuriyetlerin tüm bölgelerine olduğu gibi Kırgızistan’a da uzanır. Şair, yazar, gazeteci, din adamı, ideolog, siyasetçi ve eğitim görmüş her sınıftan insan baskıdan nasibini alır. Özellikle Kırgızistan’a sosyalist milli bir devlet kimliği kazandırmaya çalışan nitelikli 137 aydın; Türkçü, Turancı, İslamcı, halk düşmanı ve ajan nitelemesiyle öldürülür. Bu insanların kimlikleri ve akıbetleri ancak yıllar sonra, Bişkek’in 20 kilometre güneydoğusundaki Çön Taş tepesinde toplu bir mezarın bulunmasıyla ortaya çıkar. Çalışmada “Büyük Terör”ün nedenleri, hedefleri ve bu olayı tetikleyen itici güçler incelenmiş; planlı bir eylem olarak devlet tarafından maksatlı ve katı bir şekilde yürütülen “Büyük Terör”ün Kırgızistan’a nasıl uzandığı, Çön Taş’taki siyasi katliamı nasıl beslediği ele alınmıştır. Yazılı dokümanların analizi yoluyla ulaşılan bulgu ve yorumlamalar ekseninde “Büyük Terör”ün arka planı ve Çön Taş katliamını hazırlayan sosyo-kültürel zemin değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

“Büyük Terör”, İosif Stalin, Kırgızistan, Çön Taş

Kaynakça

• ABDIRAHMANOV, B. D., “Çön Taş”, Kırgızca’dan Akt. Nurgül Moldoliyeva, ArslanKüçükyıldız, Tuğba Ekici, Bilig Dergisi, Ahmet Yesevi Üniversitesi Mütevelli Heyet Başkanlığı, Sayı: 4, Ankara,1997, s. 13-16.
• ABDIRAHMANOV, B. D., “İz istorii ‘Natsional’nıh operatsiy’ NKVD 1937-1938 gg. V Kirgizii. Repressii v otnoşenii etniçeskih Men’şinstv”, Vestnik Kalmıtskogo universiteta, 34 (2), 2017, s 6-.14.
• ALTIMIŞOVA, Zuhra, “Kırgızistan’da İlk Milli Gazetenin Tarihçesi (1924-1940)”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı:29, 2013, s. 73-90. AYTMATOVA, Roza, Belıye stranitsı istorii (moi vospominaniya), ОсОО «V.R.S. Company », Bişkek 2013.
• BAKTIGULOV, C. S., J. K. Mombekova. İstoriya Kırgızov i Kırgızstana s drevneyşih vremen do naşih dney, Mektep, Kırgızstan 2001.
• CAKİŞEV, A. (pod.red), Hrestomatiya po istorii millitsii Kırgızstana (1924-1991 g.), uçeb.posobiye, İzd. KRSU, Bişkek 2008.