The Traces of “New Character” in Uzbek Short Story Heroes Based on Two Examples of Uzbek Short Stories of the Present Day

Yıl 2014, , - , 01.12.2014

Veli Savaş Yelok

https://doi.org/10.19060/gav.41915

Öz

Since first periods of The Ottoman State, censuses had been made especially to determine people responsible for tax and in military age. Censuses handled in these purposes shows different features according to periods and preparation aims. At first times, registers were made to see current tax potential in the country related to fief system and books were organized in result of these works. Register works were started to be exercised as avariz counts when fief system lost its importance and counts continued in that way during 18. century. Forms of count works started to change with new improvements in 19. century. In this connection although a census was made at first in years of 1828-29, it wasn’t completed because of war. Hereafter male population in the country was tried to be determined by a general census in 183031. Polling was exercised in the country regularly after these censuses and prepared books were sent to the center. Furthermore in some periods, censuses were performed to see population and wealth of people. This article about mentioned subjects, examines last censuses of the Ottoman period, the books prepared in result of these censuses and preserved until today; explaines the foundations housing mentioned books today, numbers and certain features of books; also exhibits different kinds of records related to censuses orderly. Eventually this work aims to be guide for researchers, explaining register and census books and especially population records of 19. century

Anahtar Kelimeler

Register, Population, Census, Population registry, Income registers

Günümüz Özbek Hikâyelerinden İkisinden Hareketle Özbek Hikâye Kahramanlarında “Yeni İnsan”ın İzleri

Öz

Osmanlı Devleti’nin ilk dönemlerinden itibaren özellikle vergi mükellefi olan ve askerlik çağında bulunan insanları tespit etmek amacıyla nüfus sayımları yapıldı. Bu gayelerle yürütülen sayım işlemleri, dönemlere ve hazırlanış amaçlarına göre bazı farklı özellikler arz etmektedir. İlk zamanlarda tımar sistemiyle bağlantılı olarak ülkedeki vergi potansiyelini görmek üzere tahrirler yapıldı ve bu çalışmalar sonucunda defterler düzenlendi. Tımar sistemi önemini kaybedince tahrir işlemleri, avarız sayımları şeklinde icra edilmeye başlandı ve sayımlar 18. yüzyıl boyunca bu şekilde devam etti. 19. yüzyıldaki yeni gelişmelerle birlikte sayım işlemlerinin mahiyeti de değişmeye başladı. Bu bağlamda ilk olarak 1828-29 yıllarında bir nüfus sayımı yapıldıysa da savaş nedeniyle tamamlanamadı. Bunun ardından 183031’de genel bir nüfus sayımı yoluyla ülkedeki erkek nüfus belirlenmeye çalışıldı. Bu sayımlardan sonra ülkede düzenli bir şekilde nüfus yoklaması yapıldı ve hazırlanan defterler merkeze gönderildi. Bunun yanı sıra bazı dönemlerde halkın nüfusunu ve mal varlığını görmek üzere sayımlar da icra edildi. İfade edilen hususlarla ilgili olan bu makale, Osmanlı döneminin nüfus sayımlarını, bu sayımlar neticesinde hazırlanan ve günümüze kadar da muhafaza edilen defterleri tetkik etmekte; günümüzde söz konusu defterleri barındıran kurumları, defterlerin sayısını ve belli başlı özelliklerini açıklamakta; ayrıca sayımlarla ilgili farklı türden kayıtları derli toplu bir şekilde ortaya koymaktadır. Neticede bu çalışma, tahrir ve nüfus defterlerini özellikle de 19. yüzyıla ait nüfus kayıtlarını izah etmek suretiyle araştırmacılara bir rehber olmayı amaçlamaktadır

Anahtar Kelimeler

Tahrir, Nüfus, Nüfus sayımı, Nüfus defteri, Temettu

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Bab-ı Defteri Ceride Odası Defterleri (D.CRD.d.), no: 39980, no: 39984, no: 39990, no: 39991, no: 39994, no: 40410, no: 40411, no: 40418, no: 40420, no: 40422, no: 40424, no: 40455, no: 40475, no: 40478, no: 40490, no: 40491.
• Kamil Kepeci Tasnifi Defterleri (KK.d.), no: 6368, no: 6372, no: 6431, no: 6461, no: 6462, no: 6572.
• Maliyeden Müdevver Defterler (MAD.d.), no: 20533, no: 21460, no: 21491.
• Maliye Nezareti Ceride Odası Defterleri (ML.CRD.d.), no: 1, no: 582, no: 1007, no: 1162, no: 1280, no: 1341, no: 1417, no: 1521, no: 1696, no: 1801, no: 1841.
• Maliye Nezareti Varidat Muhasebesi Temettuat Defterleri (ML.VRD.TMT.d.), no: 6455, no: 6521, no: 7628, no: 7982, no: 8230, no: 8710, no: 8938, no: 9429, no: 9760, no: 10784, no: 10987, no: 11228, no: 11236, no: 11470, no: 11645
• Nüfus Defterleri (NFS.d.), no: 20, no: 36, no: 41, no: 59, no: 607, no: 1032, no: 1068, no: 1653, no: 4832. Kitap ve Makaleler
• ABDURRAHMAN VEFİK, Tekâlif Kavaidi, İkinci Kısım, Kanaat Matbaası, Dersaa- det 1330.
• AHMED LÜTFİ, Tarih-i Ahmed Lütfi, III, Matabaa-i Âmire, 1292.
• AKGÜNDÜZ, Ahmed - Said Öztürk, Yozgat Temettuat Defterleri, I, Yimpaş Holding, Mayıs 2000.
• AKYILDIZ, Ali, Tanzimat Dönemi Osmanlı Merkez Teşkilâtında Reform (1836-1856),
• Eren Yayıncılık ve Kitapçılık, İstanbul 1993.
• ATAR, Abdulkadir, Maliye Nezareti Temettüat Defterlerine Göre Tavşanlı Nahiyesi’nin Sosyo-Ekonomik Yapısı, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstan- bul 2007, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• AYDIN, Mahir, “Sultan II. Mahmud Döneminde Yapılan Nüfus Tahrirleri”, Sultan II. Mahmud ve Reformları Semineri 28-30 Haziran 1989, Edebiyat Fakültesi Basıme- vi, İstanbul 1990, s. 81-106.
• BACACI, Sabri - İrfan Dağdelen - Osman Doğan, Ünye Nüfus Defteri 1834, Ünye- liler Derneği, İstanbul 2011.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi, Hazırlayan Yusuf İhsan Genç vd., Başbakanlık Basımevi, Ankara 2010.
• BEHAR, Cem, “Osmanlı Nüfus İstatistikleri ve 1831 Sonrası Modernleşmesi”,
• Osmanlı Devleti’nde Bilgi ve İstatistik, Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, An- kara 2000, s. 61-72.
• ÇADIRCI, Musa, Tanzimat Döneminde Anadolu Kentleri’nin Sosyal ve Ekonomik Yapısı, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1997.
• DOĞRU, Halime, “Osmanlı Devletinde Toprak Yazımından Nüfus Sayımına Ge- çiş Ve Bir Nüfus Yoklama Defteri Örneği”, Anadolu Üniversitesi Fen Edebiyat Fakül- tesi Dergisi, I/2, Eskişehir 1989, s. 233-285.
• EFE, Ayla, Muhassıllık Teşkilatı, Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Eskişehir 2002.
• EMECEN, Feridun M., Osmanlı Klasik Çağında Hanedan Devlet ve Toplum, Timaş Yayınları, 1. Baskı, İstanbul 2011.
• GÖKMEN, Ertan, “Manisa Medreseleri Nüfus Yoklama Defteri”, Tarih İncelemeleri Defteri, XXVII/2, Aralık 2012, s. 381-401.
• GÜNEŞ, Ahmet, “Osmanlı Tahrir Defterleri ve Bunların Tarih Yazıcılığında Kul- lanımı Hakkında Bazı Düşünceler”, Türk Dünyası Araştırmaları, sayı 150, Haziran 2004, s. 165-184.
• GÜRAN, Tevfik, “19. Yüzyıl Temettüat Tahrirleri”, Osmanlı Devleti’nde Bilgi ve İsta- tistik, Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara 2000, s. 73-94.
• KARAGEDİK, Nazım, XIX. Yüzyıl Ortalarında Alanya (Temettuat Defterlerine Göre), Pamukkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli 2005, (Yayımlanma- mış Yüksek Lisans Tezi).
• KARAL, Enver Ziya, Osmanlı İmparatorluğunda İlk Nüfus Sayımı 1831, Başvekâlet
• İstatistik Umum Müdürlüğü, Ankara 1843.
• KARPAT, Kemal H., Osmanlı Nüfusu 1830-1914, (çev. Bahar Tırnakçı), Timaş Ya- yınları, 1. Baskı, İstanbul 2010.
• KÜÇÜK, Cevdet, “Cerîde Nezâreti”, TDV. İA. (Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklope- disi), VII, İstanbul 1993, s. 409-410.
• KÜTÜKOĞLU, Mübahat S., “Osmanlı Sosyal ve Siyasi Kaynaklarından Temettü Defterleri”, Belleten, LIX/225, Ankara 1995, s. 395-412+6.
• XIX. Yüzyıl Ortalarında Tavas Kazası, Elif Kitabevi Milenyum Yayıncılık, İstanbul 2007.
• MADEN, Fahri, “Osmanlı Devleti’nde 1881-1882/1293 Nüfus Sayımı ve Mey- dana Gelen Hadiseler”, Türkiye’de İskân ve Şehirleşme Tarihi, Editör Mehmet Ali
• Beyhan, Kitabevi, İstanbul 2012, s. 99-127.
• ÖZ, Mehmet, “Tahrir”, TDV. İA., IXL, İstanbul 2010, s. 425-429.
• ÖZKAYA, Yücel - Ali Akyıldız, “Muhassıl”, TDV. İA., XXXI, İstanbul 2006, s. 18-20.
• PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, I, Milli Eğitim Basımevi, 3. Baskı, İstanbul 1983.
• ŞAHİN, Hacı Haldun, Çorum Nüfus Defterleri (1837-1844), Çorum Belediyesi Kül- tür Yayınları, Çorum 2012.
• ŞEMSEDDİN SAMİ, Kâmus-ı Türki, I-II, Çağrı Yayınları, 10. Baskı, İstanbul 2001.
• TUNA, İdris, Temettuat Defterlerine Göre Kartal’ın Sosyo-Ekonomik Yapısı (1844), Mar- mara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 2004, (Yayımlan- mamış Yüksek Lisans Tezi).
• YAĞCI, Zübeyde Güneş - Serdar Genç, H.1256/M.1840-41 Tarihli Balıkesir Nüfus
• Defteri (Değerlendirme ve Transkripsiyon), Balıkesir Belediyesi Kent Arşivi Yayınları, Balıkesir 2013.
• YALÇIN, Ayhan, Temettuat Defterlerine Göre Silifke, Mersin Üniversitesi, Sosyal Bi- limler Enstitüsü, Mersin 2001, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• YÜKSEL, Ayhan, Tirebolu Kazası Nüfus Defteri Tirebolu, Espiye, Yağlıdere, Güce Nüfus Kayıtları (1835-1847), Arı Sanat Yayınevi, İstanbul 2013.