I. Dünya Savaşı’ndan Önce Türk Boğazlarına Yönelik Rus Talepleri ve İngiltere’nin Tutumu (1908-1914)

Yıl 2021, , 147 - 177, 10.06.2021

Abdurrahman Bozkurt

https://doi.org/10.19060/gav.948893

Öz

Birinci Dünya Savaşı öncesinde yaşanan uluslararası gelişmelerden, siyasi krizlerlerden ve Osmanlı Devleti’nin içerisinde bulunduğu durumdan istifade eden Rusya, Türk Boğazlarının statükosunda revizyon gerçekleştirilmesine yönelik taleplerini tartışmaya açtı. Ruslar ilk aşamada Boğazların Karadeniz’e kıyısı bulunan devletlerin savaş gemilerine açılmasını talep ediyorlardı. Fakat İngilizler, 1907 yılından itibaren müttefik oldukları halde ulusal menfaatlerini ve gelecekte uluslararası ilişkilerde yaşanabilecek değişiklikleri göz önünde bulundurarak Boğazların statükosunda revizyona karşı çıkıyorlardı. Bosna-Hersek Krizi sırasında Ruslar, Boğazların statükosunun revize edilmesine dair taleplerini gündeme getirdiklerinde İngilizler, müttefiklerinin taleplerini geri çekmesi için bir formül geliştirdiler. 14 Ekim 1908 tarihinde açıklanan bu formül Rus taleplerinin, bütün devletlerin aynı haklardan yararlanabilmeleri koşuluyla kabul edilmesini esas alıyordu. İngilizlerin karşı önerisini menfaatlerine aykırı bulan Ruslar, Bosna-Hersek Krizi ve Tablusgarp Savaşı sırasında sınırlı da olsa destek vaat ederek, taleplerinin Osmanlı Devleti tarafından onaylamasını ve hatta kendilerine İstanbul’da bir ikmal istasyonu kurma ayrıcalığı tanınmasını istediler. Fakat Osmanlı devlet adamları, bu tekliflerin, Rusya’nın Boğazlar bölgesinde hegemonya kurma planının bir parçası olduğunu bilecek kadar siyasi tecübeye sahiptiler. Bu teklifleri bir tehdit gibi değerlendiren Osmanlı devlet adamları önce İngiltere’den destek istediler. Rusya’nın müttefiki İngiltere tarafsız kalınca da Osmanlı Devleti’nin Almanya ile yürüttüğü temasları bir ittifak antlaşması ile sonuçlandı. Yayımlanmış İngiliz Arşiv belgelerinden istifade edilerek hazırlanan bu çalışma Rusya’nın, 1908-1914 yılları arasında Türk Boğazlarının statükosunun değiştirilmesine yönelik taleplerini, buna karşın İngiltere’nin tutumunu ve perde arkasında yaşanan gelişmeleri resmi yazışmalar ekseninde incelemeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Türk Boğazları, Üçlü İtilaf Devletleri, Rusya, Osmanlı Devleti, İngiltere

Kaynakça

• Yayımlanmış Arşiv Belgeleri: British Documents on the Origins of the War 1898-1914 (BDOW):
• The Anglo-Japanese Alliance and The Franco-British Entente, Vol. II, Edited by G.P. Goooch, D.Litt., F.B.A., and Harold Temperley, Litt.D., F.B.A, His Majesty’s Stationery Office, London 1927.
• The Balkan Wars Part I The Prelude; The Tripoli War, Vol. IX/I, Edited by G.P. Goooch, D.Litt., F.B.A., and Harold Temperley, Litt.D., F.B.A, His Majesty’s Stationery Office, London 1933.
• The Balkan Wars Part II The League and Turkey, Vol. IX/II, Edited by G.P. Goooch, D.Litt., F.B.A., and Harold Temperley, Litt.D., F.B.A, His Majesty’s Stationery Office, London 1934.
• The Last Years of Peace, Vol. X/II, ed. G. P. Gooch, Harold Temperley, Johnson Reprint Corporation, H. M. Stationery Office, London 1938.
• The Near and Middle East on The Eve of War, Vol. X/I, ed. G. P. Gooch, Harold Temperley, H. M. Statio¬nery Office, London 1936.
• The Near East The Macedonian Problem and the Annexation of Bosnia 1903-9, Vol. V, ed. G. P. Gooch, Harold Temperley, Johnson Reprint Corporation, His Majesty Stationery Office, London 1928.
• Kitaplar: ASLANOVA, Sevilya, 20. Yüzyılın Başında Rusya’nın Osmanlı Politikası 1903-1917, İlkim Ozan Yayınları, Antalya 2011.
• BAYUR, Yusuf Hikmet, Türk İnkılâbı Tarihi, C.I-II, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1999.
• BURAK, Durdu Mehmet, Birinci Dünya Savaşı’nda Türk-İngiliz İlişkileri (1914-1918), Babil yayıncılık, Ankara 2004.
• ERİM, Nihat, Devletlerarası Hukuku ve Siyasi Tarih Metinleri (Osmanlı İmparatorluğu Andlaşmaları), C.I Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Ankara 1953.
• FAY, Sidney Bradshaw, Origins of the World War, V.1, MacMillan Company, Newyork 1928.
• GOOCH, History of Modern Europe, 1878-1919, Cassell and Company LTD, London 1923.
• GREY OF FALLODON, Viscount, Twenty-Five Years 1892-1896, Frederick A. Stokes Company MCMXXV, V.I, New York 1925.
• HAYTA, Necdet, Ege Adaları Sorunu 1911’den Günümüze, Gazi Kitabevi, Ankara 2006.
• İNAN, Yüksel, Türk Boğazlarının Siyasal ve Hukuksal Rejimi, Turhan Kitabevi, Ankara 1986.
• KOCATÜRK, Önder, Osmanlı İngiliz İlişkilerinin Dönüm Noktası (1911-1914), C.I-II, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 2013.
• HELLER, Joseph, British Policy Towards The Ottoman Empire, 1908-1914, London Scholl of Econo-mics, London 1970.