Osmanlı İdaresinde Kıbrıs’ta Serkis Ağa Liderliğindeki Bir Ermeni Tercüman Ailesi ve Faaliyetleri

Yıl 2021, , 225 - 246, 10.06.2021

Ali Efdal Özkul

https://doi.org/10.19060/gav.948948

Öz

Kıbrıs, Doğu Akdeniz’de bulunduğu özel konumdan dolayı tarihi devirlerden itibaren bölgeye hâkim olmak isteyen birçok uygarlığın ve toplumun ilgisini çekmişti. Dolayısıyla İlk Çağlardan itibaren Akdeniz’de faaliyet gösteren toplumların yolu bir şekilde Kıbrıs ile kesişmiştir. Kıbrıs’taki Ermeni varlığı Doğu Roma İmparatorluğu döneminde 6. yüzyıl sonlarına kadar gerilere gitmektedir. Osmanlı Devleti’nde Ermenilerin genel olarak ticaretle olan uğraşları bilinmektedir. Bu nedenle Ermeni toplumunun Kıbrıs gibi Doğu Akdeniz ticaretinde önemli bir rolü olan bir yerde bulunmamaları düşünülemezdi. Kıbrıs’ta yaşayan Ermeni cemaatinin adadaki faaliyetlerinde ticaret öne çıkmaktaydı. Kıbrıslı Ermenilerin adada genellikle ipek üretimi ve ticareti ile uğraşmışlardı. Ermeni toplumundan bazı ticaret adamları adada görev yapan ahidnameli devletlerin konsoloslarının (özellikle Fransa, İngiltere ve Hollanda) yanında tercümanlık da yapmışlardı. Kıbrıs adasında yaşayan Ermenilerden birisi de Serkis veled-i Avak adlı ticaret insanı idi. Serkis ticaret yanında zaman zaman Fransa zaman zaman ise İngiltere konsolosu yanında konsolos tercümanı görevlerinde de bulunmuştur. Bu arada Serkis ve ailesindeki diğer erkeklerin çeşitli dönemlerde farklı devletlere ait konsolosların yanında tercümanlık yaptıkları kaynaklardan anlaşılmaktadır. Söz konusu çalışmada Kıbrıs adasında yaşayan başta Serkis veled-i Avak olmak üzere ailesindeki bireylerin adadaki ticaret başta olmak üzere her türlü faaliyetleri üzerinde durulmuştur. Araştırmada, Kıbrıs Lefkoşa Şeriye Sicillerinden ve Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivlerindeki arşiv kaynaklarından yola çıkılarak elde edilen veriler yerli ve yabancı kaynaklarla desteklenmiştir. Sonuç olarak, Kıbrıs’ta yaşayan Ermeni toplumunun ileri gelenlerinden biri olan Serkis ve ailesinin adanın siyasi, sosyal ve ekonomik hayatına yaptıkları olumlu ve olumsuz katkılar ile ilgili çeşitli sonuçlara ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Serkis veled-i Avak, Ermeni, Ticaret, Kıbrıs, Gayrimüslim, Tercüman

Kaynakça

• AYDIN, Mehmet Akif, “Eyüp Şeriye Sicillerinden 184, 185 ve 188 Nolu Defterlerin Hukuki Tahlili”, 18. Yüzyıl Kadı Sicilleri Işığında Eyüp’te Sosyal Yaşam, İstanbul 1998, s. 65-72.
• AYDIN, Mehmet Akif, Türk Hukuk Tarihi, İstanbul 1999.
• BALCI, Sezai, Babıâli Tercüme Odası, Libra Yay. İstanbul 2013.
• ÇEVİKEL, Nuri, “18. Yüzyıl Osmanlı Kıbrısı’nda Ermenilerin Durumuna Dair Bazı Tespitler”, Yeni Türkiye, 7/38, Ankara Mart-Nisan 2001, s. 710-718.
• ÇEVİKEL, Nuri, “Osmanlı Kıbrıs’ında İslamlasma Tecrübeleri (1746-1801)”, Belgeler, XXIX/33, Ankara 2008, s. 43-84.
• ÇİÇEK, KEMAL, “İki Toplumlu Bir Şehirde Adalet Arayışları: Lefkoşa Mahkemesinde Rumlar ve Türkler (1698-1726)”, Osmanlı, C. IV, 1999, s. 334-350.
• ÇİÇEK, KEMAL, “Diplomat, Banker ve tüccar: 18. Yüzyıl Başlarında Larnaka’da Para Ticareti ve Yabancı Sermaye”, Osmanlı Araştırmaları, C. XXI, 2001, s. 269-283.
• ÇORUH, Haydar, “II. Mahmut Döneminde Kıbrıs’ın İdarî, İktisadî, İctimai Yapısı”, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 2008 (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
• ÇORUH, Haydar, “XIX. Yüzyıl Başlarında Stratejik Bir Mevki Olarak Kıbrıs’ın Muhafazası”, Osmanlı Dönemi Akdeniz Dünyası, Ed. H. Çoruh, M.Y. Ertaş, M. Z. Köse, İstanbul 2011, s. 239-302.
• DEMİRYÜREK, Mehmet, “Yabancı Konsolos, Konsolos Tercümanı ve Tercüman Hizmetkârlarının Serbest Dolaşım Belgeleri: Beratlar ve Yol Emirleri (1600-1800)”, Kebikeç, Sayı: 30, 2010, s. 89-104.