Osmanlı Devleti’nde Yörükler ile Yerleşiklerin Kavgası: Kayıp Köyler Meselesi

Yıl 2017, Cilt: 11 Sayı: 21, 15 - 31, 14.12.2017

Alpaslan Demir

Öz

Konar-göçerlerin hareketleri, nüfusun arttığı ve daha önemlisi devlet otoritesinin zayıfladığı dönemlerde, yerleşik köylünün yerini yurdunu terk etmesi için önemli bir unsur olmuştur. Nüfusun fazla olmadığı ve tarım alanının görece geniş olduğu ilk devirlerde, devlet otoritesi de güçlü olduğundan, konar-göçerlerin hareketleri bir sıkıntı oluşturmazken, ne yazık ki sonraki dönemlerde işler değişmiştir. Nüfusun artması, yerleşme dokusunun yoğunlaşması, tarım alanlarının artık yetersiz kalması ve hepsinden önemlisi, devlet otoritesinin zayıflaması ile konar-göçerler rahat ve pervasız hareketler yapmaya başlamışlardır. Yerleşik nüfusun ekim alanlarına zarar verdikleri gibi insanların canlarına kast etme ve hatta eşkıyalık yapma gibi kanun dışı işlere de başlamışlardır. Dolayısıyla yerleşik köylü bu sıkıntılar ile mücadele etmektense, kolay olanı tercih ederek yerini yurdunu terk etmişlerdir.

Osmanlı iskân tarihi için önemli bir problem olan terk edilmiş/kaybolan köyler mese­lesini müstakil bir çalışmada ilk ifade eden kişi Suraiya Faroqhi’dir. 1976 yılında sunduğu “Anadolu İskanı ile Terkedilmiş Köyler Sorunu” başlıklı bildirisiyle araştırmacıların ilgisi­ni bu konuya çekmek istemiştir. Fakat 1976 yılından yakın döneme kadar bu konuda müstakil bir çalışma yapılmamıştır. Bu çalışmada konar-göçer yerleşik mücadelesi Osmanlı Devleti’nde önemli bir problem olan terk edilmiş/kaybolan köyler problemi çerçevesinde değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Göç, Osmanlı, Konar-göçer, İskan, Demografi

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) A.DVN.SŞKT.d., 39, 43, 83. Mühimme Defterleri, 81, 92, 93, 98, 99, 102, 111, Konya Şeriye Sicili, 27, 65 Basılmış Kaynaklar, Tetkik Eserler, Makaleler ve Tezler Ahmet Refik, Anadolu’da Türkmen Aşiretleri, 1989. AK, Mehmet, Teke Yörükleri (1800-1900), TTK Yay., Ankara 2015. BAYRAK, Şaban, Anadolu’da Eşkıyalık Olayları (XVIII. Yüzyılın İlk Yarısı 1700- 1750), IQ Yay., İstanbul 2015. DEMİR, Alpaslan, “15-16. Yüzyıl Anadolusunda Nüfus-Toprak İlişkisi (Turhal Kazası Örneği)”, OTAM, S. 27, Bahar 2010, s. 59-88. DEMİR, Alpaslan, “İskan Sürecinde Konar-Göçerler: Manisa ve Çevresi Örneği (XVI-XX. Yüzyıllar)”, Uluslararası Batı Anadolu Beylikleri Tarih Kültür ve Medeniyeti Sempozyumu-IV Saruhanoğulları Beyliği 5-7 Kasım 2015, Manisa., Basılmamış Bildiri. DEMİR, Alpaslan, XVI. Yüzyılda İçel ve Çevresinde Bozdoğan Cemaati, Gece Kitaplığı, Ankara 2015.