Arap Devletleri Ligi, Orta Doğu ve Bölge Dengeleri Üzerindeki Etkisi

Yıl 2017, Cilt: 11 Sayı: 21, 277 - 302, 14.12.2017

Cansel Poyraz Akyol

https://doi.org/10.19060/gav.379636

Cited By: 1

Öz

Osmanlı Devleti’nin parçalanmasını hızlandırmak amacıyla İngiltere ve Fransa, Arap coğrafyasında hüküm sürme ideaları neticesinde Arap milliyetçiliğini destekleyen politi­kalar izlemişlerdir. 1. Dünya savaşı sonrasında bu iki devletin mandası altına giren Ara­plar ise milliyetçilik akımlarının hedefini değiştirmiş, kendi manda yönetimlerine karşı duruş almışlardır. Mısır, Irak, Suriye, Lübnan, Trans-Ürdün, Suudi Arabistan, Yemen ve Fil­istinli Arapların temsilcilerinin katıldığı ‘İskenderiye Protokolü’ ile, Arap Devletleri Ligi’nin temelini oluşturmuşlardır. 22 Mart 1945’te kurulan Arap Devletleri ligi bugün itibariyle de 22 üyesiyle faaliyetlerini sürdüren siyasi bir yapılanmadır.

Orta Doğunun ve Bölge dengelerinin, Arap Devletleri Liginin kuruluşuna giden süreçten günümüze kadar irdelendiği ilgili makalemizin birinci bölümünde detaylandırılan; 1.Arap-İsrail Savaşı, Bağdat Paktı, Süveyş Krizi, Filistin Kurtuluş Örgütü (FKÖ)’nün kurulması, Altı Gün Savaşı, Ürdün-Filistin çatışması, Mısır-İsrail uzlaşması, İran-Irak savaşı, Körfez Savaşı, ABD’nin Irak’a Müdahalesi gibi hususlarda Arap Devletleri Ligi’nin işlevi ele alınmaktadır. Arap Devletleri Ligi’nin Orta Doğu ve Bölge dengeleri üzerindeki etkisi göz önünde bulundurulduğunda Lig üyesi ülkelerin ulusal çıkarlarının, birliğin ortak hareket etme ve savunma ideasını çürütecek sonuçlar verdiği görülmektedir.

Makalemizin ikinci bölümü ise Arap Devletleri Ligi’nin sıklıkla kendi içinde oluşan bu krizlerinin yapısal irdelemesini kapsamaktadır. Bu bağlamda Lig’in Orta Doğu ve bölge dengeleri üzerindeki etkinliği, organizasyon yapısı ve hukuki düzenlemesinden mütevellit oluşan sorunların ele alınmasıyla ortaya konmaktadır. Mamafih Arap Devletleri Ligi’nin bölge dengeleri üzerinde neden daha etkin bir aktör olamadığı sorusunun yanıtı aranmıştır. Yetki sorunu, uzlaşmazlıkların çözümü sorunu, ortak zemin ve değerler oluşturulmama so­runu, savunma ve güvenlik sorunu, kararların hayata geçirilememesi ve yaptırım sorunu, Lig’in kendi kararlarıyla çelişme sorunu, Arap Lig’i zirvelerinde yaşanan sorunlar gibi başlıklar altında incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Arap, Lig, İskenderiye Protokolü, Birlik, Filistin Kurtuluş Örgütü

Kaynakça

• ARI Tayyar, Geçmişten Günümüze Orta Doğu, Alfa Yayım, İstanbul 2004. ARI Tayyar, İran, Alfa Yayım, İstanbul, 2003. ARMAĞANOĞLU Fahir, Siyasi Tarih (1789-1960), Sevinç Matbaası, Ankara 1964. ATACAN Funda, Değişen Toplumlar Değişmeyen Siyaset: Ortadoğu, Bağlam Yayıncılık, İstanbul 2004. BARNET Michael, Dialogues in Arap Politics, Columbia University Press, New York 1998. BASSAM Tibi, Conflict and war in the Middle East 1967-91; regional dynamic and superpowers, Mcmillan Press, London 1993. BULUT Faik, Arapların Gözüyle Irak İşgali, Berfin Yayıncılık, İstanbul 2003. DAVİŞA Adid, Arap Milliyetçiliği, Literatür Yayıncılık, İstanbul 2004. GÜNDÜZ Tarık, Arap Birliği, Kozan Yayınları, Ankara 2002. KHOSROKHAVAR Farhad-ROY Oliver, İran: Bir Devrimin Tükenişi (çev. İsmail Yarguz), Metis yayınları, İstanbul 2000. RUŞEDAT Şefik, Filistin, Cendur Yayınları, Beyrut 1961. SANDER Oral, Siyasi Tarih, İmge Kitapevi, Ankara 2000. SUEZ Kennet, The Twice Fought War, McGraw Hill Press, New York 1969. WOOLF Jhon, Arap Dünyası, Beyrut Yayıncılık, Beyrut 1960. YAGİ İsmail Ahmet, Irak Ürdün İlişkileri 1941-1958, Darülsehva Yayınları, Kahire 1988.