Kazakistan Ceditçilik Hareketinde Bir Din Adamı: Ömer Karaş, Hayatı ve Faaliyetleri (1875–1921)

Yıl 2019, Cilt: 12 Sayı: 24, 245 - 279, 23.06.2019

Seyfi Yıldırım , Nazgul Saburgaliyeva Baktyly Boranbayeva

Öz

XIX. yüzyılın sonu ile XX.
yüzyılın başlarındaki Kazakistan tarihi oldukça karmaşık toplumsal, sosyo-siyasi
çelişkilerle karakterize edilir. Kazak halkı bağımsızlık ve demokrasi için
büyük mücadeleler vermiştir. Bu mücadele, Rusya’daki genel Müslüman Ceditçilik
hareketi çerçevesinde sürdü ve Osmanlı Devleti’yle yakın ilişkiler
geliştirildi. Ceditçilik, Rusya’nın sömürgesi altında olan bölgelerindeki Türk kökenli
halklar arasında ortaya çıkan kültürel ve entelektüel bir harekettir. Aydınlanma
ve kurtuluş fikirlerinin yayılmasına laik aydınlarla birlikte dini düşüncede
yenileşmeden yana olan mollalar ve imamlar da katkıda bulunmuşlardır. Sömürgeci
baskının ve yaşanan manevi krizin üstesinden gelmenin yolunu arayan aydınlarla
geleneksel İslam temsilcilerinin teorik araştırmaları ve pratik faaliyetleri,
tarih bilimi için çok önemlidir. Bu dönemlerde, kültürel ve eğitim
faaliyetleriyle tarihte yerini alan, Hanefi mezhebi, Nakşibendi tarikatıyla
ilgili büyük bilgi sahibi olan önemli şahsiyetlerden biri, Ömer Karaş olmuştur.
O, XX. yüzyıl başlarında eğitim alanına, pedagojik düşüncenin gelişimine katkı
sağlayan en büyük toplum figürlerinden biridir. Rus Müslümanların resmi
yapısında hizmet eden Ömer Karaş, din âlimlerine verilen yüksek dini bir rütbeye
verilen Farsça Ahund (Farsça Ahund) sıfatına sahip olmuştur. O, Kafkasya,
İdil-Ural, Türkiye ve Arap ülkeleriyle yakın temaslar kurup sürekli gelişen ve
yenilikleri hızla benimseyen aydındı. 1911-1913 yıllarında Oral’da (Batı
Kazakistan) yayımlanan Kazakistan” gazetesinin hazırlanmasına katkıda
bulunmuştur. 1917-1919 yılları arasında“Alaş” siyasi ve kültürel hareketinin
aktif üyesi olan önemli bir şahsiyettir.

Anahtar Kelimeler

Ömer Karaş, Rusya Türkleri, Cedidçilik, Kadimcilik, Orenburg Dini İdaresi

Kaynakça

• ALTAY, Balkan, “Alaş Orda Türkistan’da İlk Türk Hükümeti”, Türk Yurdu, Kasım 1987. ALPARGU, Mehmet- YAZICI Serkan - YAVUZ Fikrettin, “Hicaz’a Meşakkatli Yolculuk: Türkistanlı Hacılar, Halife ve İstanbul (XVI-XX Yüzyıl)”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Dergisi, Cilt 54, Sayı 1 (2014). KAPAĞAN, Enver, “Alaş Orda Partisinin Kazak Aydınlanmasına Etkisi”, Zeitschrift für die Welt der Türken / Journal of World of Turks, Vol 7, No 1 (2015), ss.253-265.