An Evaluation of the Social Map of Turkey in the First Half of 20th Century

Yıl 2019, Cilt: 13 Sayı: 25, 1 - 35, 13.12.2019

Hikmet Öksüz Yüksel Küçüker

https://doi.org/10.19060/gav.658766

Öz

20. Yüzyılın İlk Yarısında Türkiye’nin Sosyal Haritasına Bir Bakış

Öz

Anadolu’nun nüfus yapısına en fazla tesir eden gelişmelerin özellikle son 150 yılda yaşandığı görülmektedir. Özellikle Osmanlı İmparatorluğu’nun zayıflama emareleri göstermesi, girmiş olduğu savaşlardan mağlubiyetle ayrılması ve büyük toprak kayıplarına uğraması neticesinde daha önce takip edilen içten dışa doğru genişleme stratejisi tersine bir seyir almaya başlamıştır. İmparatorluğun yaşadığı coğrafi daralmadan en fazla etkilenen bölge, güvenli liman olarak görülen ve imparatorluğun çekirdeği konumundaki Anadolu toprakları olmuştur. Tarihe 93 Harbi olarak geçen 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nı Anadolu’nun nüfus yapısı açısından bir dönüm noktası olarak değerlendirmek yaygın bir tarihi kabuldür. Zira Osmanlı İmparatorluğu’nun Çarlık Rusya’sı karşısında almış olduğu büyük mağlubiyet sonucunda Anadolu’ya müthiş bir Müslüman göçü yaşanması sonucunu da beraberinde getirmiştir. Bu göç hareketi, Osmanlı İmparatorluğu’nun nüfus yapısında kalıcı tesirler bıraktığı gibi eş zamanlı olarak Müslüman göçünün yaratmış olduğu bu boşluk Balkanlar’da yeni ulus-devletlerin doğmasının önünü açmıştır. Balkanlardaki bağımsızlık hareketlerinin benzeri Kafkasya coğrafyasında da cereyan etmeye başlamış; Kırım ve Kafkasya’da Rus baskısına dayanamayan Müslümanlar, 1860’lardan itibaren kitleler halinde Anadolu coğrafyasına doğru akmaya başlamıştır. 20. yüzyılın ilk çeyreğinde verilen Ulusal Kurtuluş Mücadelesi neticesinde ortaya çıkartılan Milli Türk devleti, Anadolu’da yerleşik konumda bulunan Müslüman halklarla Balkan ve Kafkas coğrafyasından gelen insanların milli bütünleşme sürecine girmesi ile birlikte önemli bir sosyolojik zemine oturmuş oldu. Türkiye’nin 20. yüzyılın ilk yarısında sosyolojik bakımdan geçirmiş olduğu bu aşamalar Amerikalılar tarafından yakından takip edilmiş; yapılan araştırmalar neticesinde Türkiye’nin sosyal haritası ortaya çıkartılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Göç, Nüfus, Sosyal Yapı, Türkiye, Amerikan Arşiv Belgeleri

Kaynakça

• Arşivler, Resmi Yayınlar, Gazeteler
• Les Archives du Ministère des Affaires Étrangères National Archives and Records Administration
• US Archives, National Archives and Research Administration of the United States of America
• General Statistical Service of Greece, Annuaire Statistique de la Grèce, Impri¬merie Nationale, Athènes, 1930. The Times
• Kitaplar ve Makaleler
• A History of the Peace Conference of Paris, 6, Ed.: H.W.V. Temperley, Henry Frowde and Hodder & Stoughton, London, 1924.
• AKTEL, Mehmet, KAYGISIZ, Ümmühan, “Türkiye’de Göç Yönetimi”, Süleyman Demirel üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 23/2, s. 579-604.
• ALEXANDRIS, Alexis, “The Greek Census of Anatolia and Thrace (1910-1912): A Contribution to Ottoman Historical Demography”, Ottoman Greeks in the Age of Nationalism: Politics, Economy, and Society in the Nineteenth Century, Ed.: Dimitri Gon¬dicas, Charles Issawi, The Darwin Press, Princeton, New Jersey, 1999, s. 45-76. ANASTASOPOULOS, Antonis ve diğerleri, “The Ottoman Empire and the Greek Lands”, Ottoman Architecture in Greece, Ed.: Ersi Brouskari, Livanis Publications, Athens, 2008, s. 23-44.
• ARI, Kemal, “Türkiye’de Mübadele Dönemi Toprak Mülkiyeti ve Tarımda Değişim”, 75. Yılda Köylerden Şehirlere, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1999, s. 97-114.
• BAYAR, Celal, Ben de Yazdım, V, Sabah Kitapları, İstanbul, 1997.
• ÇAPA, Mesut, “Yunanistan’dan Gelen Göçmenlerin İskânı” Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 2, 2014, s. 49-69.