İngiliz Konsolos James Henry Monahan’ın Raporlarında Bitlis Vilayeti (1896-1898)

Yıl 2020, Cilt: 13 Sayı: 26, 244 - 266, 10.06.2020

Emel Demir Görür

https://doi.org/10.19060/gav.750472

Öz

İngiltere’nin Bitlis Vilayeti Konsolosluğu, 1895 yılında Erzurum Vilayeti’ne bağlı yardımcı konsolosluk düzeyinde açılmıştır. Vilayetin ilk İngiliz Yardımcı Konsolosu olarak Charles Seymour Hampson görev¬lendirilmiştir. Hampson’dan sonra İngiltere’nin Bitlis Vilayeti Yardımcı Konsolosluğu’na James Henry Monahan atanmıştır. 1896 yılında Bitlis Konsolosluğu’nun sorumluluğunu devralan Monahan, bu görevini 1898 yılına kadar sürdürmüştür.
İngiliz Konsolos James Henry Monahan, görev süresince vilayet hakkında siyasi, sosyal, eko¬nomik, kültürel açıdan zengin bilgiler ihtiva eden konsolosluk defterleri tutmuştur. İlgili defterler tetkik edildiğinde belli başlı hadiselerin ön plana çıktığı görülmüştür. Bunlar; Ermeni-Müslüman çatışması, yağma-saldırı olayları, din değiştirme hadiseleri, vergi meselesi, iktisadi durum, vilayet dâhilinde uy¬gulamaya konulan ıslahatlardır.
Konsolos Monahan, bu ayrıntılı bilgileri, Muş ve Siirt Sancağı gezileri neticesinde elde etmiş¬tir. Bu bağlamda çalışmamız James Henry Monahan’ın vilayet dâhilinde yaptığı geziler ve ardından yazdığı rapor ve gönderiler doğrultusunda ele alınmıştır. Çalışmamız da vilayet dâhilinde yaşanan kıtlık ve ardından meydana gelen göç olayları, vergi meselesi, uygulanan çeşitli borç sistemleri, halkın geçim kaynakları, asayiş problemleri, Kürt bekçiler meselesi ve vilayetin sosyo-iktisadi yapısı ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

İngiliz Konsolosluğu, James Henry Monahan, Bitlis Vilayeti, Siirt Sancağı, Muş Sancağı

Kaynakça

• Arşivler Osmanlı Arşivi (BOA) BOA., DH.MKT, 2013/65 BOA., DH.MKT, 2005/98 BOA., DH.MKT, 1219/77 BOA., DH.MKT, 1306/16 BOA., DH.MKT, 229/50 BOA., DH.TMIK.M., 41/57 BOA., DH.TMIK.M., 47/2 BOA., Y.A.HUS., 270/20 BOA., Y.MTV., 80/10 İngiliz Milli Arşivleri (TNA) Foreign Office (F.O) 78/4741, 6 Aralık 1896. 195/1892, No. 157; No. 8. 195/ 1944, No. 50; No. 53; No. 54. 195/1981, 14 Mayıs 1897; 16 Mayıs 1897. 195/2021, No. 2; No. 3; No. 7; No. 17; No.18; No.20; Şifreli Telgraf No. 13; Şifreli Telgraf No. 56; 29 Eylül 1898; 14 Ekim 1898. 424/189, No. 21/1. 424/191, No. 200/1. 424/197, No. 67/2; No. 41; No. 41/1. 881/7294, No. 58/1. Salnâme Bitlis Vilayet Salnâmesi, H. 1310 (1892), Vilayet Matbaası. Gazete The Edinburgh Gazette, 18 June 1895, Issue 10684. The Edinburgh Gazette, 8 September 1896, Issue 10812. The Edinburgh Gazette, 17 May 1904, Issue 11620. The Edinburgh Gazette, 28 March 1911, Issue 12341. The Edinburgh Gazette, 5 January 1915, Issue 12758. The London Gazette, 4 September 1896, Issue: 26774. The London Gazette, 13 May 1904, Issue: 27676. Kitaplar CUİNET, Vital, La Turquie D’asie, Géographie Administrative Statistique Descriptive et Raisonnée de Chaque Province de L’asie-Mineure, C. II, Ernest Leroux Éditeur, Paris 1891. PLATT, D.C.M., The Cinderella Service British Consuls Since 1825, Longman, Edin¬burgh 1971, The Foreign Office List: Forming a Complete Diplomatic and Consular Handbook for 1896, Edited by Edward Hertslet, K.C.B. and Edward Cecil Hertslet ESQ., Sixty-ninth Publication, London. The Foreign Office List: Forming a Complete Diplomatic and Consular Handbook for 1897, Edited by Edward Hertslet, K.C.B. and Edward Cecil Hertslet ESQ., Seventieth Publication, London. The Foreign Office List: Forming a Complete Diplomatic and Consular Handbook for 1898, Edited by Edward Hertslet, K.C.B., Seventy-first Publication, London. The Foreign Office List: Forming a Complete Diplomatic and Consular Handbook for 1905, Edited by Godfrey E. P. Hertslet, Seventy-eighth Publication, London.