Osmanlı Devleti’nde Tanzimat Reformlarını Düzenleyici Bir Kurum Olarak Şura-yı Devlet (1868-1876)

Yıl 2020, Cilt: 14 Sayı: 27, 203 - 220, 10.12.2020

Halim Kılıç

https://doi.org/10.19060/gav.838978

Öz

Osmanlı Devleti’nin modern-merkezi devlet araçlarını inşa etme süreci II. Mahmud dönemiyle özellikle 1830’lu yıllardan itibaren resmi devlet politikası halinde ortaya çıkmıştır. Onun başlattığı modernleşme projesi Tanzimat Fermanı adı altında formülleştirilmiştir. Tanzimat’ın getirdiği reformların bürokratik kurumlar üzerindeki ilk etkisi, ana yönetme aygıtı olan Bab-ı Âli’ye danışmanlık ve uzmanlık desteği sağlama amacıyla çeşitli meclislerin kurulmasıdır. Tanzimat’tan hemen evvel kurulan hatta Tanzimat ilkelerinin tespitinde önemli katkıları olan Meclis-i Vala-yı Ahkam-ı Adliye bu anlayışın ilk ürünüdür. Tanzimat bürokrasisinin rasyonel, hızlı, etkili yönetim sistemi kurma çabaları çerçevesinde bu kurumsal yapı da sürekli dönüşümlere, reformlara tabi tutulmuştur. Nihayetinde 1868 yılında modernleşme sürecinin tek bir çatı altında yürütülmesinin faydalı olmadığı görülerek meclis ikili yapı sistemine evrilmiştir. Bir bakıma kuvvetler ayrılığı prensibi üzerinden gerçekleştirilen bu bölünme sonunda idari işlerin tasarrufuyla mükellef Şura-yı Devlet ve adli konulardan sorumlu Divan-ı Ahkam-ı Adliye ortaya çıkmıştır.

Anahtar Kelimeler

Şura-yı Devlet, Tanzimat, Osmanlı Modernleşmesi, Kuvvetler Ayrılığı, Meclis

Kaynakça

• Osmanlı Arşivi (COA): İ.DH, Nr. 8/380, 29 Zilhicce 1255 (4 Mart 1840)
• İ.DH, Nr. 3/120, 27 Receb 1255 (6 Ekim 1839)
• İ.DH, Nr. 306/19484, 14 Zilhicce 1270 (7 Eylül 1854)
• İ.DH, Nr. 474/31803, 6 Muharrem 1278 (14 Temmuz 1861)
• İ.DH, Nr. 572/39852, 11 Zilkade 1284 (5 Mart 1868)
• İ.ŞD, Nr. 10/487, 4 Cemadiyelevvel 1284 (3 Eylül 1867)
• İ.ŞD, 1/1, 24 Zilkade 1284 (18 Mart 1868)
• İ.ŞD, Nr. 13/613, 25 Ramazan 1285 (9 Ocak 1869)
• İ.MMS, Nr. 2/79, 3 Muharrem 1271 (26 Eylül 1854)
• İ.MMS, Nr. 4/130, 21 Safer 1271 (13 Kasım 1854)
• İ.MMS, Nr. 37/1541, 8 Cemadiyelevvel 1286 (16 Ağustos 1869)
• İ.MMS., 36-1505, 26 Şevval 1285 (9 Şubat 1869)
• İ.MMS, 36/1479, 27 Rebiülevvel 1285 (18 Temmuz 1868)
• İ.DUİT, 58-51/4, 8 Zilhicce 1284 (1 Nisan 1868)
• İ.DUİT, Nr. 58/45, 30 Zilkade 1288 (10 Şubat 1872)
• HAT, Nr. 1648/54, 8 Zilhicce 1284 (1 Nisan 1868)
• HAT, 1648/55, 2 Muharrem 1285 (25 Nisan 1868)
• HAT, 1648/54, 8 Zilhicce 1284 (1 Nisan 1868)
• ŞD, Nr. 2390/8, 4 Şaban 1285 (20 Kasım 1868)
• Y.E.E, Nr. 41/133, 14 Şevval 1285 (28 Ocak 1869)
• Telif-Tetkik Eserler: Ahmed Cevdet Paşa, Tezakir (13-20), haz. Cavid Baysun, TTK Ankara 1986.
• Ahmed Lûtfî Efendi, Vakanüvis Ahmed Lûtfî Efendi Tarihi, haz. Münir Aktepe, C.IV-V, İÜEF Yayınları, İstanbul 1984.