Azak Kalesi’nin İşgali ve İstirdadı (1637-1642)

Yıl 2020, Cilt: 14 Sayı: 27, 221 - 241, 10.12.2020

Ümran Karadeniz Alpay Bizbirlik

https://doi.org/10.19060/gav.838985

Öz

1475 yılında Osmanlı hakimiyetine giren Azak Kalesi, Osmanlı topraklarının kuzeydoğu sınırının en uç noktasını oluşturmuştur. Sınır bölgesinde bulunan kale ilk yıllarda ciddi saldırılara maruz kalmadığından daha çok ileri karakol noktası, askeri destek birimi ve ikmal üssü olarak kullanılmış; ilerleyen dönemlerde başlayan ciddi saldırılarla birlikte sınır kalesi olma vasfı ile ön plana çıkmaya başlamıştır. Azak, XVI. yüzyılda ve XVII. yüzyılın başlarında muhasaralara maruz kalmış ancak ilk kez 1637 yılında Don Kazakları tarafından yapılan ciddi muhasara neticesinde Osmanlı’nın elinden çıkmıştır. Don Kazaklarının Azak’ı işgal edip uzun süre ellerinde tutmaları, dönemin büyük gücü olan Osmanlı Devleti’ne karşı kazanılmış bir zafer olması bakımından Rus Tarihi’nde ayrı bir yere sahiptir ve Rusça literatürde bu konuda yapılmış çok sayıda çalışma mevcuttur. Osmanlı arşiv belgelerinde ise bu konu hakkında oldukça az belge bulunurken kronikler ve seyahatnameler arasında en ayrıntılı bilgiyi Evliyâ Çelebi vermektedir. Bunun yanında yapılan çalışma ve araştırmalarda bu dönem ihmal edilmiş, yalnız yakın zamanda Sinan Yüksel tarafından konuyu siyasi tarih açısından ele alan bir çalışma yapılmıştır. Bu bakımdan literatürdeki mevcut boşluk dolayısıyla konunun ayrıntılı olarak ele alınmasının yararlı olacağı düşünülmüştür. Bu çalışmada, Don Kazaklarının Azak kuşatması ve zaptı ile kaleye hakim oldukları süre boyunca Osmanlı askerleri ile Don Kazakları arasında yaşanan mücadeleler askeri açıdan ayrıntılı olarak ele alınıp Osmanlı Devleti’nin bu dönemde Azak’ta başarısız olmasının nedenleri üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Azak, Don Kazakları, Karadeniz, Osmanlı, Rusya

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları: Başbakanlık Osmanlı Arşivi [=BOA] Mühimme Defterleri [=MD], nr.27, 58, 89.
• Maliyeden Müdevver Defterler [=MAD.d], nr.228, 2021, 5695, 6256
• Bab-ı Defteri Yeniçeri Kalemi Defterleri [=D.YNÇ.d], nr.33815
• Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Evrakı [=TS.MA.e], nr.262.8
• Yayınlanmış Eserler: ATSIZ, Buğra (haz.), Vecihi Tarihi, Post Yayın Dağıtım, İstanbul 2016.
• BAŞER, Alper, “Bucak Tatarları (1150-1700)”, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyonkarahisar 2010 (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
• ÇEBOTAREV, B. V.-L. M. Kazakova, “Azov-Gorod Krepkiy”, Voprosı İstorii, Sayı:8, Moskova, Ağustos 1967, s.210-214.
• EVLİYÂ ÇELEBİ, Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi: İstanbul, (haz. Yücel Dağlı, Seyit Ali Kahraman), C.1, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2008.
• EVLİYÂ ÇELEBİ, Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi: Bursa-Bolu-Trabzon-Erzurum-Azerbaycan-Kafkasya-Kırım-Girit, (haz. Yücel Dağlı, Seyit Ali Kahraman), C.2, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2008.