Büyük Selçuklular Devrinde Kadıların Maaşları, Gelir Kaynakları ve Maddî Durumları Üzerine Bir Araştırma

Yıl 2021, Cilt: 14 Sayı: 28, 249 - 263, 10.06.2021

Sinan Tarifci

https://doi.org/10.19060/gav.948967

Cited By: 1

Öz

Büyük Selçuklular döneminde adalet teşkilâtının başlıca görevlileri olan kadıların adlî, siyasî, idarî, askerî, dinî, içtimaî vs. yetki ve sorumlulukları kapsamında çok çeşitli görev ve faaliyet alanları bulunmaktaydı. Böylece bu dönemde geniş bir görev birliği neticesinde kadılık makamı salt bir yargı ve hukukî işlemleri icra organı olmanın ötesine geçmiştir. Kadılar yerine getirdikleri kadılık görevi karşılığında maaş aldıkları gibi, aslî vazifeleri haricinde ifa ettikleri görev ve faaliyetlerden de gelir sağlıyorlardı. Kadılar kadılık maaşı ve ek görevlerinden kazandıkları gelirlerden başka, kendilerini belirli bir yaşam standardından çıkarıp servete gark edecek olan çeşitli ödenek ve ihsanlara da nail olabiliyorlardı. Bununla birlikte, Büyük Selçuklular devri fakih ve ideologlarının mülahazaları da dâhil olmak üzere, İslâmiyet’in erken dönemlerinden itibaren kadıların maaş alıp almaması ve hediye kabilinden bağışları kabul edip etmemesi hususunda fıkhî tartışmalar süregelmiştir. Diğer taraftan idarî, dinî ve ahlâkî baskıya rağmen, kadılar arasında rüşvet başta olmak üzere gayrimeşru kazanç yollarına tevessül edenler de yok değildi. Selçuklu kadıları içerisinde varlık içinde lüks bir hayat süren kadılar olduğu gibi, yoksulluk içinde ve güçlükle geçinler de vardı. Bu çalışmada Büyük Selçuklular devrinde kadıların maaşları, gelir kaynakları ve maddî durumları üzerinde durulacaktır. Bunu yaparken konu, teorik perspektifi ve pratik karşılığı çerçevesinde ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Büyük Selçuklular, kadı, maaş, hediye, rüşvet

Kaynakça

• Abdü’l-Kâdir el-Kureşî, el-Cevâhirü’l-Mudiyye fî Tabakâti’l-Hanefiyye, (nşr. Abdü’l-Fettâh Muhammed el-Hulv), Hicr, c. III, 1413/1993.
• SEVİM, Ali, “İbnü’l-Cevzî’nin el-Muntazam Adlı Eserindeki Selçuklularla İlgili Bilgiler (h. 430-485=1038-1092)”, Belgeler, 26(30), 2005, s. 1-84.
• Anonim, Ahkâmu Sultâni’l-Mâzî (Leningrad Münşeât Mecmuası), Ketâbhâne-yi Dânişgâh-i Tehrân, nr.2257-2259.
• Anonim, el-Muhtârât mine’r-Resâil, (nşr. Gulâm Rızâ Tâhir, Îrec Afşâr), Bunyâd-i Mevkûfât-i Doktor Mahmûd Afşâr-i Yezdî, Tahran 1378/1999.
• Anonim, Tekârîrü’l-Menâsıb (Türkiye Selçukluları Hakkında Resmi Vesikalar), (nşr. O. Turan), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1988.
• ATAR, Fahreddin, İslâm Adliye Teşkilâtı (Ortaya Çıkışı ve İşleyişi), Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 1999.
• ATAR, Fahreddin, “Kadı”, TDV İslâm Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı, İstanbul 2001, c. XXIV, s. 66-69.
• AYDIN, Ahmet, “Klasik Dönemde Kadı (Hakim) Maaşlarında İzlenen Politika ve Uygulamalar”, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2004 (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• Bundârî, Zübdetü’n-Nusra ve Nuhbetü’l-Usra (Irak ve Horasan Selçukluları Tarihi), (çev. K. Burslan), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1999.
• DEMİRCİ, Selim, Kriz Döneminde Hadis ve Yorum –Haçlı ve Moğol Saldırıları Gölgesinde Hadis Âlimleri-, İlem Yayınları, İstanbul 2020.