On the Silk Production of Amasya (1750-1900)

Yıl 2013, Cilt: 7 Sayı: 13, 269 - 283, 01.05.2013

Hüsnü Yücekaya

Öz

Amasya is one of the most important cities in the chain of Ottoman silk manufacture. From the standpoint of Ottoman silk production, the early role of the city was in the way of being the entrepot of Iranian silk. In later periods, it is reflected in documents that silkworm-breeding and branches of work and production depending on silk reached very important dimensions. It is observed that from the last quarter of the 18th century onward, tax records regarding silk production are mentioned more than the records concerning the tax of mizan-ı harir. It is also observed that at an accelerating rate within the 18th century, records about mulberry fields and wormhouses are intensely mentioned. In line with what has been stated, it is thought that the dependency on Iranian silk decreased in time. Negative effects of the silkworm disease that was effective in the second half of the 19th century were felt in Amasya too. To the degree that it is reflected in the archival material, it is understood that government officials attended perhaps most sensitively to the Amasya silk- production. When examined under the light of the documents and the information, it is thought that there was an Amasya silk production comparable to that of Bursa. Although the city of Bursa played a dominant role in Ottoman silk production, the total production of a few cities such as Amasya was able to nearly balance the Bursa silk production or perhaps provide a production level above that of Bursa.

Anahtar Kelimeler

Silk, Ottoman silk, Amasya silk production, silk trade

Amasya İpekçiliği Üzerine ( 1750-1900)

Öz

Amasya, Osmanlı ipek imalatçılığı silsilesinin en önemli şehirlerinden biridir. Osmanlı ipekçiliği açısından şehrin ilk dönemlerdeki rolü, İran ipeğinin antreposu olma niteliğindedir. Sonraki dönemlerde ise Amasya'da ipek böcekçiliği ve ipeğe dayalı iş kollarının çok önemli boyutlara ulaştığı belgelere yansımıştır. 18. Yüzyılın son çeyreğinden itibaren yerel ipek üretimine dair vergi kayıtlarının, mizan-ı harir vergisine dair kayıtlardan daha fazla belirtildiği görülmektedir. Yine 18. Yüzyılın ortalarından başlayarak ivmesi artan bir oranla, dut bağları ve böcekhaneler ile ilgili kayıtların belgelerde yoğun olarak geçtiği görülmektedir. Bütün bu belirtilenler, zamanla ithal İran ipeğine bağımlılığın azaldığınıdüşündürmektedir. 19. Yüzyılın ikinci yarısında etkili olan ipekböceği hastalığının Amasya'da da olumsuz tesirleri görülmüştür. Arşiv vesikalarına yansıdığı kadarıyla devlet yetkililerinin diğer ipek üreticisi şehirlere kıyasla belki de en hassas şekilde, Bursa ve Amasya ipekçiliğine eğildikleri anlaşılmaktadır. Belgelere ve konu ile ilgili aktarılan bilgilere kronolojik bir bakış açısıyla bakıldığında, Bursa İpekçiliğiyle mukayese edilebilir bir Amasya ipekçiliği olduğu kanaati belirginleşmektedir. Her ne kadar Bursa şehri Osmanlı ipekçiliğinde başat bir rol oynasa da Amasya gibi bir kaç şehrin toplam istihsali Bursa ipekçiliğini muhtemelen dengeleyecek belki üzerinde de bir üretime mukabil gelecek durumdaydı.

Anahtar Kelimeler

İpek, Osmanlı ipeği, Amasya ipekçiliği, ipek ticareti

Kaynakça

• BAŞ, Ergin, “62 Numaralı Amasya şer’iyye Sicil defterinin transkripsiyonu ve değerlendi- rilmesi”, Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Tokat 2008.
• ERDER Leila T., “The Making of Industrial Bursa: Econmic Activity andPopulation in a Turkish City 1835-1975”, (Basılmamış Doktora Tezi), 1976.
• FONTANİER Victor, Voyages En Orient, Paris Librairie Universelle1829.
• HAMİLTON William John, RecearchesAsiaMinor, Pontus andArmenia, C.1. Newyork 1984.
• İNALCIK Halil, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik Ve Sosyal Tarihi 1300-1600,
• Editör: Halil İnalcık ve Donald Quataert, Eren yayınları, 2. Baskı, İstanbul 2004
• KIVRIM İsmail, Süleyman Elmacı, “Osmanlı Döneminde Amasya’da İpekçilik”, Turkish Studies, International PeriodicalForTheLanguages, LiteratureandHis- tory of TurkishorTurkic C.6/4 Fall 2011.
• MİCHELSEN Henry, The Ottoman Empireandits Resources, William Spooner, 37, Strand, London 1854.
• ÖNSOY Rifat, Tanzimat Dönemi Osmanlı Sanayi ve Sanayileşme Politikası, Türkiye İş Bankası Kültür yayınları, Doğuş Matbacılık, Ankara 1988.
• POLO, Marco The Travels of Marco Polo, Edit: HughMurray, F.R.S.E.,thirdedition, Edin- burgh: Oliver&Boyd, Tweeddale Court andSimpkin, Marshall &Co., London, 1845.
• QUATAERT Donald, Sanayi Devrimi ÇağındaOsmanlı İmalat Sektörü, İletişim yay. İstanbul 1999.
• TUZCU Ali, İlk çağlardan Cumhuriyete Seyahatnamelerde Amasya, Amasya Belediyesi Kültür Yayınları, Birinci baskı, Kayseri 2007.
• Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü, Türk Dil Kurumu VİQUESNEL A., Voyage dans la Turquied’ Europe descriptionphysique et géologique de la Thrace, C.1, Edit. ArthusBertrand, Paris 1868
• YAVUZ Hasan Ali, “1777-1780 Yılları Arasında Amasya (Şer’iye Siciline Göre)”, Ulu- dağ Üniversitesi SosyalBilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bursa 1999, s. 16.
• YÜCEKAYA Hüsnü, “Şer’iyye Sicillerine Göre Dokuma Ürünleri Fiyat Endek- si(1750-1880)” Turkish Studies, International PeriodicalFortheLanguages, Litera- tureandHistory of TurkishorTurkic Volume 8/7 Summer 2013, s.797-806.
• YÜCEKAYA Hüsnü, “Şer’iyye Sicillerine Göre: 19. Yüzyılda Amasya Kayseri, Tokat ve Trabzon Şehirlerinde Dokumacılık”, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü tarih anabilim dalı yakın çağ tarihi anabilim dalı yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2012.