The Effects Of The Yenikoy Treaty On The Armenians And The Russian-Armenian Collaboration In World War I

Yıl 2015, Cilt: 8 Sayı: 16, 63 - 93, 09.09.2015

Nejla Günay

https://doi.org/10.19060/gav.61535

Öz

After the Ottoman Empire lost the first Balkan war, its situation changed drastically. All the weaknesses of the army and the administration came into notice. The issue of the Armenian reforms resulted in the interfering of the Great Powers in the empire’s internal affairs. With the Yenikoy treaty signed between Russia and the Ottoman Empire on February 9th, 1914, the reform demands of the Armenians were met. After that treaty, though, it had been observed that the Armenians started losing allegiance to the state and began arming themselves. Moreover, the Russian pressure on the Ottoman Empire also increased. After the bursting out of the World War I, Armenians thought that they could gain independence from the state with the help of Russia and the other Allied Powers. Therefore, Armenian National Delegacy started recruiting Armenian volunteers to fight in the Russian army. These volunteers were organized as separate units by the Russians. Their duties were to conduct intelligence duties for the Russians and opening the frontiers for the Russian army by performing guerilla wars. Armenians successfully conducted their duties, which resulted in the retreatment of the Turkish army from lots of places, even including Van. However, the Turkish army also put some effort in band activities. In this study, both the effects of Russia and the other Allied Powers on the Armenians and their standpoints towards the Ottoman Empire will be investigated

Anahtar Kelimeler

Ottoman Armenians, Russia, Yenikoy Treaty, World War I, Caucasus

Yeniköy Anlaşması’nın Ermeniler Üzerindeki Etkileri ve Birinci Dünya Savaşı’nda Rus-Ermeni İşbirliği

Öz

Birinci Balkan Savaşı’nı kaybettikten sonra Osmanlı Devleti’nin durumunda ciddi değişiklikler oldu. Ordunun ve yönetimin tüm zaafları ortaya çıktı. Ermeni Islahatı konusu Büyük Devletlerin Osmanlı Devleti’nin iç işlerine karışmasına sebep oldu. Rusya ile Osmanlı Devleti arasında 9 Şubat 1914 tarihinde imzalanan Yeniköy Antlaşması ile Ermenilerin ıslahat talepleri karşılandı. Bundan sonra Ermenilerin Osmanlı Devleti’ne olan bağlılıklarının zayıfladığı ve yoğun bir silahlanma faaliyetine giriştikleri gözlendi. Öte yandan Rusya’nın Osmanlı Ermenileri üzerindeki etkinliği arttı. Ermeniler, Birinci Dünya Savaşı’nın çıkması üzerine Rusya ve diğer İtilaf Devletleri’nin yardımıyla tam bağımsızlıklarını elde edebileceklerini düşündüler. Bunun için Ermeni Milli Delegasyonu’nun öncülüğünde Rus ordusunda savaşmak üzere Ermeni gönüllüleri toplandı. Ermeni gönüllüleri Ruslar tarafından ayrı birlikler hâlinde teşkilatlandırıldı. Bunların görevi; Ruslar adına bilgi toplayıp casusluk yapmak ve çete savaşları yaparak Rus ordusunun önünü açmaktı. Ermeniler kendilerine verilen görevleri en iyi şekilde yerine getirerek Türk ordusunun Van dâhil birçok yerden geri çekilmesinde rol oynadı. Öte yandan Türk ordusu da çete faaliyetleri için çalışmalar yaptı. Bu çalışmada; Rusya ve diğer İtilaf Devletleri’nin Ermeniler üzerindeki etkileri ve onların Osmanlı Devleti’ne bakış açılarının ne şekilde olduğu araştırılacaktır

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Ermenileri, Rusya, Yeniköy Antlaşması, Birinci Dünya Savaşı, Kafkasya

Kaynakça

• Bâbiali Evrak Odası (BEO); 4428/332059, 1334 Za 2.
• Dâhiliye Nezareti Mektubî Kalemi ( DH. MKT); 950/34, 1323 S 20.
• Dâhiliye Nezareti İdarî Kısım Evrakı (DH. İD); 116/87. Dâhiliye Nezareti Kalem-i Mahsus Müdüriyeti Belgeleri (DH. KMS); 2-2/5; 7/23; 17/8, 1332 R 13;18/27, 1332 R 27.
• Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye İkinci Şube Evrakı (DH. EUM. 2.şb); 68/40, 1332
• B 27; 2/32, 1332 Z 2; 3/16, 21 M 1333; 3/30, 1333 3 3; 3/66, 1333 S 25; 4/28, 1333 Ra 14; 5/64, 1333 Ca 11; 5/18, 1333 R 16.
• Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Evrak Odası Kalemi (DH. EUM. VRK); 27/52, 1332 Za 2.
• Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umumiyye Müdüriyeti Emniyet Kalemi (DH. EUM. EMN); 88/33, 1332 S 28; 117/53.
• Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Beşinci Şube Evrakı (DH. EUM. 5.şb); 3/51, 1332 7 28; 68/38, 1333 Ş 9.
• Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umumiyye Müdüriyeti Kalem-i Hususi (DH. EUM. KLH); 1/54-A, 1333 N 21. 2-Süreli Yayınlar Tanin Tasvir-i Efkâr 3-Yayımlanmış Belgeler
• OHANDJANIAN, Artem; Österreich-Armenien Faksimilesammlung Diploma- tischer Aktenstücke 1877–1936, Wien, 1995.
• OSMANLI BELGELERİNDE ERMENİ-RUS İLİŞKİLERİ (1907-1921); cilt III, An- kara, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müd. Yayınları, 2006.
• AVUSTURYA-MACARİSTAN VE ERMENİ MESELESİ; haz. İnanç Atılgan&Kerstin Tomenendal, cilt V-A, Viyana, 2004. 4- Anı, Hâtırât ile Araştırma ve Tetkik Eserler
• AKÇAM, Taner; İnsan Hakları ve Ermeni Sorunu, Ankara, İmge, 1999.
• AKSAKAL, Mustafa; Harb-i Umumi Eşiğinde Osmanlı Devleti Son Savaşına Na- sıl Girdi, İstanbul, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2010.
• ARMEN GARO’NUN ANILARI; Osmanlı Bankası, çev. Atilla Tuygan, İstanbul, Belge Yayınları, 2009.
• ASLANOVA, Sevilya; 20. Yüzyılın Başında Rusya’nın Osmanlı Politikası (1903- 1917), Antalya, İlkim Ozan Yayınları, 2011.
• AVAGYAN, Arsen&MINASSIAN, Gaidz; Ermeniler ve İttihat Terakki –İşbirliğin- den Çatışmaya-, çev. Ludmilla Denisenko, İstanbul, Aras Yayınları, 2005.
• BAYUR, Yusuf Hikmet; Türk İnkılâbı Tarihi, Ankara, TTK Yayınları, 1983.
• BLOXHAM, Donald; The Great Game of Genocide Imperialism, Nationalism, and the Destruction of the Ottoman Armenians, New York, Oxford University Press, 2007.
• BRYCE, James &TOYNBEE, Arnold; Osmanlı İmparatorluğunda Ermenilere Yö- nelik Muamele 1915-1916, çev. Attila Tuygan-Jülide Değirmenciler, cilt 2, İstan- bul, Pencere Yayınları, 2006.
• ÇAKMAK, Fevzi; Büyük Harp’te Şark Cephesi Harekâtı, haz. Ahmet Tetik, İstan- bul, Türkiye İş Bankası Yayınları, 2011.
• ÇELEBYAN, Antranik; Antranik Paşa, çev. Mariam Arpi&Nairi Arek, İstanbul, PérîYayınları, 2003.
• ÇİÇEK, Hikmet; Dr. Bahattin Şakir İttihat ve Terakki’den Teşkilatı Mahsusa’ya Bir Türk Jakobeni, İstanbul, Kaynak Yayınları, 2004.
• ÇİÇEK, Kemal Çiçek; “VIII. Taşnak Kongresi: Ermenilerin Karar Anı”, 1. Ulusla- rarası Türk-Ermeni İlişkileri ve Büyük Güçler Sempozyumu Bildiriler 2-4 Mayıs 2012, Ed. Tolga Başak&Mevlüt Yüksel, Erzurum 2014.
• DASNABEDIAN, Hratch; Dasnabedian, History of the Armenian Revolutionary Federation Dashnaksutiun 1890-1924, Milan, OEMME Edizioni, 1990.
• DİLAN, Hasan; Fransız Diplomatik Belgelerinde Ermeni Olayları, cilt II, Ankara, TTK Yayınları, 2005.
• ERICKSON, Edward J. ; I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı Ordusu, Çanakkale, Kutü’l- Amare ve Filistin Cephesi, çev. Kerim Bağrıaçık, İstanbul, Türkiye İş Bankası Yayınları, 2009.
• ERICKSON, Edward J.; Ottomans and Armenians a Study in Counterinsur- gency, New York, Palgrave Macmillan, 2013.
• GÜRÜN, Kamuran; Ermeni Dosyası, Ankara, TTK Yayınları, 1985.
• HOVANNISIAN, Richard G.; Armenia on the Road to Independence 1918, Cali- fornia, University of California Press, 1967.
• HOVHANNISYAN, Nikolay; Ermeni Soykırımı Ermenikırım, çev. Atilla Tuygan, İstanbul, Pencere Yayınları, 2005.
• İZRAİL, Nesim Ovadya; 1915 Bir Ölüm Yolculuğu Krikor Zohrab, İstanbul, Pen- cere Yayınları, 2013.
• KLEIN, Janet; Hamidiye Alayları İmparatorluğun Sınır Boyları ve Kürt Aşiretle- ri, çev. Renan Akman, 2. baskı, İstanbul, İletişim, 2014.
• KÖPRÜLÜLÜ ŞERİF (İLDEN), Sarıkamış, haz. Sami Önal, 2. Baskı, İstanbul, Türkiye İş Bankası Yayınları, 2001.
• KURAT, Akdes Nimet; Türkiye ve Rusya, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları, 19 LEWY, Guenter; 1915 Osmanlı Ermenilerine Ne Oldu, İstanbul, Timaş, 2012.
• LEWY, Guenter; The Armenian Massacres in Otoman Turkey, Salt Lake City, The University of Utah, 2005.
• McDOWALL, David; A Modern History of the Kurds, Londra, 1. B. Tauris, 1996.
• McMEEKIN, Sean; I. Dünya Savaşı’nda Rusya’nın Rolü, çev. Nurettin Elhüsey- ni, İstanbul, YKY, 2012.
• OSMANLI İMPARATORLUĞU’NUN SİYASİ VE ASKERÎ HAZIRLIKLARI İLE HARBE GİRİŞİ, Ankara, Genelkurmay Başkanlığı Askerî Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Daire Başkanlığı Yayınları, 2014.
• PAPAZIAN, Bertha S.; Tragedy of Armenia, Boston 1918.
• PASDERMADJIAN, Dr. G.; Why Armenia Should be Free, Boston, Hairenik Pub- lishing Company, 1918.
• POMIANKOWSKI, Joseph; Osmanlı İmparatorluğu’nun Çöküşü “1914–1918 I.
• Dünya Savaşı”, çev. Kemal Turan, İstanbul, Kayıhan Yayınları, 1997.
• RENOUVIN, Pierre; 1. Dünya Savaşı ve Türkiye 1914-1918, çev. Örgen Uğurlu,
• İstanbul Örgün Yayınevi, 2004.
• REYNOLDS, Michael A.; “The Ottoman-Russian Struggle For Eastern Anatolia and the Caucaus, 1908-1918: Identity,Ideology and the Geopolitics of World
• Order”, A Dissertation Presented to the Faculty of Princeton University ın Candidacy fort he Degree of Doctor of Philosophy, Recommended for Acceptance by the Department of Near Eastern Studies, November 2003.
• SÂBİS, Ali İhsan; Birinci Dünya Harbi, cilt 2, İstanbul, Nehir Yayınları, 1991.
• SASUNI, Garo; Kürt Ulusal Hareketleri ve 15. Yüzyıldan Günümüze Ermeni-Kürt İlişkiler, çev. Bedros Zartaryan&Memo Yetkin, İstanbul, Med Yayınları, 1992.
• SEZEN, Tahir; Osmanlı Yer Adları, Ankara, Başbakanlık Osmanlı Arşivi Yayın- ları, 2006.
• Stanford J. SHAW; The Ottoman Empire in World War I, volume 1, Ankara, TTK Yayınları, 2006.
• SHAW, Stanford&SHAW, Ezel Kural; Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türki- ye, çev. Mehmet Harmancı, cilt 2, İstanbul, e Yayınları, 1994.
• SONYEL, Salahi; The Great War and the Tragedy of Anatolia, Ankara, TTK Ya- yınları, 2001.
• STONE, Norman; Birinci Dünya Savaşı, çev. Ahmet Fethi Yıldırım, İstanbul, Doğan Kitap, 2010.
• TAŞ, Necati Fahri; Osmanlı-Ermeni İlişkileri 1912-1914(Vilayat-ı Şarkıyye Isla- hatı), Erzurum, Atatürk Üniversitesi Yayınları, 2006.
• TEKİN, Metin; Birinci Dünya Savaşı Anıları Sarıkamış’tan Sibirya’ya, 2. Baskı, İstanbul, Timaş Yayınları, 2006.
• TETİK, Ahmet; Teşkilat-ı Mahsusa (Umûr-ı Şarkıyye Dairesi Tarihi, cilt I: 1914- 1916, İstanbul, Türkiye İş Bankası Yayınları, 2014.
• TUNCER, Hüner; Osmanlı İmparatorluğu’nun Sonu Osmanlı İmparatorluğu ve Birinci Dünya Savaşı, İstanbul, Kaynak Yayınları, 2011.
• URAS, Esat; Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, İstanbul, Belge Yayınları, 19 YERASIMOS, Stefanos; “Birinci Dünya Savaşı ve Ermeni Sorunu”, 1915’te Ne
• Oldu?, haz. Sefa Kaplan, İstanbul 2005.
• YILDIRIM, Hüsamettin; Rus-Türk-Ermeni Münasebetleri (1914-1918), Ankara, Kök Yayınları, 1990.
• ZİYA ŞAKİR, İttihat ve Terakki-III Nasıl Öldü?, İstanbul, Akıl Fikir Yayınları, 2014.