Altın Orda-Osmanlı Münasebetleri

Yıl 2008, Cilt: 2 Sayı: 3, 187 - 198, 01.04.2008

İlyas Kamalov İlknur Mirgaliyev

Öz

İkisi de Türk devleti olmalarına rağmen Altın Orda ile Osmanlı Devleti’ni özellikle tarihî ve kültürel nedenlerden dolayı “müttefik” olarak nitelendirmek mümkün değildir. Bununla birlikte her iki ülkeyi de tehdit eden Aksak Timur faktörü, bu iki devletin yakınlaşmasına, hatta dönemin diğer bölgesel güçleriyle birlikte Timur karşıtı bir ittifak kurmalarına neden olmuştur. Ancak, ittifakın geç kurulması, ittifak taraftarlarının Timur’dan gelen tehlikeyi küçümsemeleri ve Timur’un akıllı politikaları, ittifakı başarısızlığa mahkum etmiştir. Neticede iki ülke de Timur tarafından mağlup edilmiştir. Altın Orda’da Timur’un darbesinin yanı sıra taht kavgalarının da başlaması, hanlığı parçalanma sürecine itmiştir. Bundan sonraki süreçte Altın Orda ile Osmanlı hükümdarlarının birbirleriyle yazıştıkları bilinmektedir. Hatta Altın Orda Hanı Ahmed’in Fatih Sultan Mehmed’e gönderdiği bitikte Altın Orda’nın özellikle Rus tehlikesi karşısında Osmanlı’nın tabiiyetine girmeye hazır olduğunu bildirmişti. Ancak Osmanlı Devleti’nin Kırım Hanlığı hariç Altın Orda ve diğer mirasçıları ile fazla münasebetlerde bulunmaması, söz konusu hanlıkların Ruslar tarafından ele geçirilmesini kolaylaştırmıştır. Rusya’nın büyümesi ve genişlemesi ise ileride Osmanlı için büyük sorunlara yol açmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Altın Orda, Osmanlı, Timur, Rusya, Kırım Hanlığı, Kazan. 

The Relation between Golden Horde and Ottoman State

Öz

Although both are Turkic states, it is impossible to feature the Golden Horde and the Ottoman State as allies especially in historical and culturel aspects. Nonetheless the threat of Aksak Timur made two states become close and they made an alliance between themselves and with other regional powers against this coercion. But being late to make an alliance, the despising of the danger by the block of alliances and the rational policies of Timur made the alliance unsuccessful. Consequently two states were defeated by Timur. Timur’s shock and the struggle for the throne let the state to the collapse. It is known that Golden Horde and Ottoman rulers were hold correspondence after this period. Moreover in his Bitik which Ahmed Khan the ruler of Golden Horde send to Fatih Sultan Mehmed it was mentioned that he is ready to accept the regency of the Ottoman state against the Russian danger. But the lack of relations between the Ottoman State and the Golden Horde and her legatees -except the Crimean Khanate- simplified the Russian rule over these Khanates. Later on the growth and expansion of Russia caused problems for Ottoman State. 

Anahtar Kelimeler

The Golden Horde, Ottoman, Timur, Russia, Crimean Khanate, Kazan. 

Kaynakça

• Abu’l-Mahasin ibn Taghri Birdi, History of Egypt 1382-1469 A.D., I, Translated from the Arabic annals of Abu L-Mahasin ibn Taghri Birdi by W.Popper, Berkley-Los Angeles 1954.
• Aksarayî, Müsâmeretü’l-Ahbâr, Müsâmeretü’l-ahbâr ve musâyeretu’l-ahyâr, Çev. M. Öztürk, TTK, Ankara 2000.
• Bedreddîn el-Aynî, “İz Letopisi el-Aynî“, Zolotaya Orda v İstoçnikah, I.
• DECEI, A., “Establissement de Aktav de la Horde d’Or dans l’Empire Ottoman, au temps de Yıldırım Bayezid”, 60. Doğum Yılı Münasebetiyle Z. V. Toğan’a Armağan, İstanbul 1950.
• EREMEYEV, D. E.–M. S. Meyer, İstoriya Turtsiyi v Sredniye Veka i Novoye Vremya, Moskova 1992.
• GASRATYAN, M. A.-S. F. Oreşkova-Y. A. Petrosyan, Oçerki İstoriyi Turtsiyi, Moskova 1983.
• GRIGORYEV, A. P., “Vremya Napisaniya Yarlıka Ahmata”, İstoriografiya i İstoçnikovedeniye İstoriyi Stran Aziyi i Afriki, X, Leningrad 1987.
• İbn Hacer el-Eskalanî, “İz Letopisi İbn Hacer el-Eskalani“, Zolotaya Orda v İstoçnikah, I.
• İbni Bibi’nin Farsça Muhtasar Selçuknamesinden Anadolu Selçuklu Devleti Tarihi, Çev. N. Gen- cosman, Uzluk Basımevi, Ankara 1941.
• KAMALOV, İ., “Altın Orda Devletinde Toprak ve Vergiler”, R. Fahreddin, Altın Ordu ve Kazan Hanları, çev. İlyas Kamalov, Kaknüs Yayınları, İstanbul 2003.
• KAMALOV, İ., “Altın Orda-Bizans Münasebetleri”, Karadeniz Araştırmaları, IV (2005), s. 3-21.
• KAMALOV, İ., “Altın Orda-Bulgar Knezliği Münasebetleri”, Rumeli Kültürü, S. 19, Yaz 2008, s. 36-43.
• KAMALOV, İ., “Toktamış Han ve Altın Orda’nın Parçalanmasındaki İlk Adımlar”, Avras- ya Fatihi Tatarlar, Kaknüs Yayınları, İstanbul 2007.
• KAMALOV, İ., Moğolların Kafkasya Politikası, Kaknüs Yayınları, İstanbul 2003.
• KAMALOV, İ., Otnoşeniya Zolotoy Ordı s Hulaguidami, Kazan 2007.
• KANAT, Cüneyt, “Memlûk Kaynaklarındaki Osmanlı İmajının Değişim Süreci“, Tarih İn- celemeleri Dergisi, XXI/I, Temmuz 2006.
• KOLLI, L. P., Haci-Girey i Ego Politika (Po Genuezskim İstoçnikam), Simferopol 1913.
• KURAT, A. N., IV-XVIII Yüzyıllarında Karadeniz Kıyısındaki Türk Kavimleri ve Devletleri, TTK, Ankara 1972.
• KURAT, A. N., Topkapı Sarayı Müzeyi Arşivindeki Altın Ordu, Kırım ve Türkistan Hanlarına Ait Yarlık ve Bitikler, DTCDF Yayınları, İstanbul 1940.
• MELIORANSKİY, P. M., Otrıvki iz Divana Ahmeda Burhaneddina Sivasskoğo, S. Petersburg 1885.
• MIRGALEYEV, İ. M. Politiçeskaya İstoriya Zolotoy Ordı Perioda Pravleniya Toktamış-Hana.
• MIRGALEYEV, İ. M., “Problema Antitimurovskoğo Soyuza Zolotoy Ordı, Osmanskoy İmperiyi i Mamlükov v Arabskoy i Turetskoy İstoriografiyi”, Obşestvo, Gosudarstvo, Liçnosty: Problemı Vzayimodeystviya v Usloviyah Rınoçnoy Ekonomiki. Materialı VII Mej- vuzovskoy Nauçno-Praktiçeskoy Konferentsiyi (27-28 Nisan 2006), II, Kazan 2006.
• Nizamüddin Şâmî, Zafernâme, Farsçadan çev. N. Lugal, TTK, Ankara 1987.
• Osmanskaya İmperiya i Stranı Tsentralynoy, Vostoçnoy i Yugo-Vostoçnoy Yevropı v XV-XVI Vekah, Moskova 1984.
• ÖZTUNA, Y. Türkiye Tarihi, III, İstanbul 1964.
• ÖZYETGİN, A. Melek, “Altın Orda Devlet Teşkilâtında Elçilik Terminolojisi”, Orta Za- man Türk Dili ve Kültürü Üzerine, Ötüken Yayınları, İstanbul 2005.
• ÖZYETGİN, Melek, Altın Ordu, Kırım ve Kazan Sahasına Ait Yarlık ve Bitiklerin Dil ve Üslûp İncelemesi, TDK Yayınları, Ankara 1996.
• PSRL, III, Voskresenskaya Letopisy, Ryazan 1998.
• SAFARGALİYEV, M. G., Raspad Zolotoy Ordı, Saransk 1960.
• Şerefüddin Ali Yezdî, Zafername, nşr. A. Urunbayev, Taşkent 1972.
• Takiü’d-dîn Ebu-Bekir Ali el-Esadî, “İz Letopisi İbn Şohba el-Esadî“, Zolotaya Orda v İstoçnikah, I, Sbornik Materialov Otnoşyaşihsya k İstoriyi Zolotoy Ordı v Perevodah V. G. Tiesenhausena, Moskova 2003.
• TIESENHAUSEN, V. G., Sbornik Materialov, Otnosyaşihsya k İstoriyi Zolotoy Ordı, I, S. Pe- tersburg 1884.
• TOK, Ö., “XIV. Yüzyılda Timur’a Karşı Orta Doğu’da İttifak Teşebbüsü”, TDA, S. 174, Haziran 2008.
• UZUNÇARŞILI, İ. H., Osmanlı Tarihi, I, TTK, Ankara 1988.
• VERNADSKIY, G., “Mikhail Paleolog Devrinde Altınordu, Mısır ve Bizans Devletleri Mütekabil Münasebetleri”, Ülkü Halkevleri Dergisi, XII/72, Şubat 1939.
• VERNADSKIY, G., Mongolı i Rusy, Moskova 2001.
• ZAKİROV, S., Diplomatiçeskiye Otnoşeniya Zolotoy Ordı s Egiptom v XII-XIV vv., Moskova 1966.
• ZAYTSEV, İ. V., “Pisymo Zolotoordınskoğo Hana Ulug-Muhammeda Osmanskomu Sultanu Muradu II: Osmanskaya İmperiya, Zolotoya Orda I Gosudarstva Vos- toçnoy Yevropı v Kontse XIV-Pervoy Treti XV Veka”, Bülleteny Hungaro-Rossica, Moskova 2002.
• ZAYTSEV, İ. V., Mejdu Moskvoy i Stambulom: Djuçidskiye Gosudarstva, Moskva i Os- manskaya İmperiya (Naçalo XV –Pervaya Polovina XVI Vekov), Moskova 2004.