Doğu Akdeniz’de Soğuk Savaş Dönemi Sovyet Faaliyetleri: Pyadyy Eskadra [Beşinci Filo] ve Türk Boğazları

Yıl 2022, Cilt: 16 Sayı: 31, 59 - 80, 11.12.2022

İsmail Köse

https://doi.org/10.19060/gav.1217252

Öz

Denizlerde hâkimiyet kurulmadan hegemon güç olunamayacağı tarihsel olgularla sabittir. Sovyet idarecileri bu durumun farkında olarak Soğuk Savaş’ın ilk yıllarından itibaren dünya denizlerinde ve özellikle yaşam alanı olarak kabul edilen Doğu Akdeniz’de Batı Bloku ile rekabet etmeye çalışmışlardır. Sovyet sisteminden kaynaklanan sorunların da etkisiyle uzun süre ABD liderliğindeki Batı Bloku’na karşı yarışta geri kalınması nedeniyle birkaç kez oluşturulan gemi inşa programlarıyla söz konusu açığın kapatılabilmesi için projeler geliştirilmiştir. Türk Boğazları’nda Montrö Sözleşmesi ile kurumsallaştırılan geçiş rejimi Sovyet Doğu Akdeniz politikasını doğrudan etkilemiş, Doğu Akdeniz’e kıyısı olan ülkelerde kurulan üslerle Montrö Sözleşmesi ile konulan kısıtlamaların aşılması yönünde bir politika takip edilmiştir. Sovyet Akdeniz filosu Pyadyy Eskadra mevcut koşullarda planlanarak Sovyet Akdeniz hegemonyasının bu yolla sağlanması amaçlanmıştır. Pyadyy Eskadra’nın faaliyete geçmesi sonrasında güney ve güneydoğu Akdeniz ülkelerindeki krizleri fırsata çeviren Sovyet Donanması bu bölgelerdeki üslerini tahkim ederek Akdeniz’deki varlığını teminat altına almıştır. Türkiye’nin Montrö’yü gerektiğinde geniş yorumlayan tutumu Sovyetlerin Akdeniz’deki organik hava kuvvetini ve deniz varlığını devam ettirebilmesine katkıda bulunmuştur. Sovyet Akdeniz gücünü oluşturan Pyadyy Eskadra’nın en önemli sorunu uzunca süre uçak gemisine sahip olunamamasıdır. Uçak gemilerinin Türk Boğazları’ndan geçişinin yasak olması Sovyetler için esaslı bir sorun olmakla birlikte, Karadeniz’deki tersanelerde inşa edilen Sovyet uçak gemilerinin çeşitli sınıflar altında tek seferliğine kuzey-güney yönünde Boğazlardan geçişine izin verilmiştir. Bu çalışmada Sovyet Akdeniz gücü Pyadyy Eskadra, Türk Boğazları geçiş rejimi ve ABD’nin Akdeniz politikası Soğuk Savaş dönemi rekabet koşullarında ele alınarak incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Pyadyy Eskadra, Uçak Gemisi, Rekabet, Deniz Gücü, Türk Boğazları

Kaynakça

• BCA, 10.10.1957/0100.30.62.384.3.
• CIA Report, The Soviet Missile Base Venture in Cuba, 17 February 1964.
• CIA-RDP79-00927A006200020002-2. 22 December 1967.
• CUMHURİYET Cumhuriyet, “Batılılar Mukabil Tedbirler Düşünüyor”, 31 Temmuz 1961.
• CUMHURİYET, “Amerikan Donanması Limanımızda”, 4 Kasım 1958.
• CUMHURİYET, “Bir İngiliz Filosu Karadenize Çıkacak”, 23 Mayıs 1957.
• CUMHURİYET, “Bir İngiliz Kruvazörü Geldi”, 17 Nisan 1959.
• CUMHURİYET, “Boğazlar için Çenevre’de Yeni Rus teklifi”, 11 Kasım 1955.
• CUMHURİYET, “Moskova ve Ankara’da Boğazlarla ilgili Haberler Yalanlandı”, 22 Haziran 1967.
• CUMHURİYET, “Ocak Ayından Bu Yana 91 Sovyet Savaş Gemisi Akdenize Açıldı”, 18 Ağustos 1969.