Hakkâri Sancağında Nasturi Sorununun Başlaması ve Birinci Dünya Savaşı’nda Nasturi Olayları

Yıl 2023, Cilt: 16 Sayı: 32, 43 - 64, 20.06.2023

Kamuran Karabalık

https://doi.org/10.19060/gav.1315034

Öz

XIX. yüzyıldan itibaren Osmanlı Devleti’nin zayıflamasıyla birlikte Hakkâri Sancağında yaşayan Nasturiler, batılı misyonerlerle tanıştıktan sonra bölgede sorun yaratmaya başladılar. Bilhassa İngiltere ve Rusya devletlerinin bağımsızlık vaatlerine karşılık Nasturiler, Osmanlı Devleti’ne karşı olan yükümlülüklerini yerine getirmediler. Birinci Dünya Savaşı yaklaşırken de batılı devletlerle ilişkilerini sürdüren Nasturiler, özellikle Rusların Güney Kafkasya’daki operasyonlarından sonra Rus koruyuculuğu altına girmek istediler. Osmanlı Devleti ise Nasturilerin devlete bağlılığını arttırmak ve batılı devletlerle ilişkilerini kesmek amacıyla vergi düzenlemesi gibi bazı önlemler aldı. Ayrıca Nasturilerin devlet aleyhinde faaliyetlerde bulunmamaları için kendilerine silah yardımı vaadinde bulunuldu. Fakat Osmanlı Devleti’nin bu çabaları sonuç vermedi. Nasturi lideri Mar Şemun, Ruslarla ittifak yaparak Birinci Dünya Savaşı’nda İtilaf devletlerini destekleme kararı aldı. Bu karardan sonra Osmanlı Devleti, Kürt aşiretlerinin de dâhil olduğu birlikleri bölgeye sevk etti. Osmanlı birliklerinin Nasturilere karşı hareketi, Nasturilerin yenilgiye uğrayarak İran topraklarına göç etmelerine sebep oldu. Bu çalışmanın amacı, Birinci Dünya Savaşı’nda İtilaf devletleri safında savaşa girerek Hakkâri Sancağında önemli bir sorun haline gelen Nasturilerin isyanını kaynaklar ışığında incelemektir.

Anahtar Kelimeler

Hakkâri Sancağı, Nasturiler, Misyonerler, Birinci Dünya Savaşı, Kürtler

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA); Dâhiliye Nezareti Emniyeti Umumiye Şube (DH. EUM. EMN), 83/29.
• Dâhiliye Nezareti Emniyeti Umumiye 2. Şube (DH. EUM. 2. Şb), 8/63.
• Dâhiliye Nezareti Kalem-i Mahsus Evrakı, (D.H. K.M.S), Dâhiliye Nezareti Şifre Kalemi (DH. ŞFR), 42/44, 423/36, 421/121, 430/20, 42/12, 46/78, 46/102, 46/195, 465/116, 474.121, 475/62, 477/25, 477/4, 478/23, 478/57, 478/73, 479/86, 480/80, 483/45, 486/88, 491/116, 493/46, 488/95, 490/24, 491/122 490/128, 491/121, 493/46.
• Hariciye Nezareti, Siyasi (H.R. SYS), 81/22.
• İrade, Mesail-i Mühümme (İ.MSM), 48/1229.
• Yıldız, Dâhiliye Nezareti Maruzatı (Y.PRK. DH), 9/26.
• Telif ve Tetkik Eserler: AKPINAR, Alişan, “Modernleşen Kürdistan’ın İlk Lideri Şeyh Ubeydullah: (Es Seyyid Ubeydullah el Nakşibendi el Halidi)”, Kürt Tarihi ve Siyasetinden Portreler, (Der: Yalçın Çakmak ve Tuncay Şur), İletişim Yayınları, İstanbul 2008, ss. 61-77.
• ALBAYRAK, Kadir, Keldaniler ve Nasturiler, Vadi Yayınları, İstanbul 1997.
• ANZERLİOĞLU, Yonca, Nasturiler, Ankara 2000.
• ARVAS, Tarık Ziya, “Hakkâri Nasturileri” (1836-1936), Yüzüncü Yıl Üniversitesi SBE, Van 2010, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• ATİYA, Aziz S., Doğu Hristiyanlığı Tarihi, (Çev: Nurettin Hiçyılmaz, Doz Yayınları, İstanbul 2005.
• BRUİNESSEN, Martin van, Ağa, Şeyh ve Devlet, İletişim Yayınları, İstanbul 2013.
• ÇAKMAK, Fevzi, Büyük Harpte Şark Cephesi, Genel Kurmay Matbaası, Ankara 1936.
• DALYAN, Murat Gökhan, “I. Dünya Savaşı’nda Nasturi Patriği Mar Şamun Benyamin ve Faaliyetleri”, Savaşan Devletlerin Tarihçilerinin Gözüyle 100. Yılında Birinci Dünya Savaşı Sempozyumu, Cilt: 2, 2014, ss. 982-1001.
• DALYAN, Murat Gökhan, XIX. Yüzyılda Amerikalı Misyonerlerin Hakkâri Günlüğü (1830-1870), Ankara 2012.