Soğuk Savaş Yıllarında Türkiye’nin Doğusunda Rus Casusluk Faaliyetleri: Erzurum Örneği

Yıl 2023, Cilt: 16 Sayı: 32, 249 - 270, 20.06.2023

Firdes Temizgüney

https://doi.org/10.19060/gav.1315155

Öz

Soğuk Savaş mücadelesinin hız kazandığı 1950’li yıllarda pek çok ülkede casusluk faaliyetleri gerçekleştiren Sovyet Rusya’nın etkinlik sağlamaya çalıştığı ülkelerden biri de Türkiye oldu. Ruslar, İstanbul ve Ankara gibi şehirlerin yanı sıra doğu illerinde de yoğun bir casusluk faaliyetlerine girişti. Çok sayıda casus skandalı, yakalanan casusların tutuklanması ve yargılanması bu döneme damgasını vurdu. Kendini doğrudan Sovyet Rusya’nın tehdidi altında hisseden Türkiye, yakalanan Rus casuslara karşı üst sınırdan cezalar belirledi. Hatta 1950-1960 yılları arasında idam cezası verilen iki casusluk davasından ikisinin de Rusya adına casusluk yapanlar için uygulanmış olması, Türkiye’nin Rus casusluk faaliyetlerine karşı hassasiyetini göstermesi açısından önemlidir. Bu iki davadan birine konu olan Erzurum’daki casusluk olayı, Rusya’nın tarihi emelleri ile örtüşen yayılmacı politikasının doğudaki yansımasıydı. Bu çalışmada; Sovyet Rusya’nın Türkiye’nin doğusunda gerçekleştirdiği casusluk faaliyetlerinin mahiyeti, 1953 yılında Erzurum’da meydana gelen Rus casusluk olayından hareketle ele alındı.

Anahtar Kelimeler

Soğuk Savaş, Sovyet Rusya, Türkiye, Casusluk, Erzurum

Kaynakça

• Kaynaklar Resmî Yayınlar: Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Velikaya Oteçestvennaya Voyna 1941–1945 Godov, Tom. 6, Ministerstvo Oboronı Rossiyskoy Federatsii, Moskva 2013.
• Gazete ve Dergiler: Aberdeen Evening Express, Akis, Akşam, Cumhuriyet, Demokrat Erzurum, Doğu, Great Falls Tribune, Greeley Daily Tribune, Hürriyet, Milliyet, Resmî Gazete, The Daily Independent, The Evening News, The Independent-Record, The News Journal, The Times, Vatan, Yorkshire Post and Leeds Intelligencer, Yeni Erzurum.
• Kitap ve Makaleler: ACAR, Ayla, Soğuk Savaş Yıllarında Amerikan Kültürünün Türkiye’ye Girişinde Basının Rolü (1945-1960), Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2008, (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
• AKTOY, Ferhan, Türkiye Cumhuriyeti’nde Ölüm Cezaları ve İnfazına Dair Tartışmalar (1923-1950), İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2020 (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• ALTINDAL, Aytunç, Türkiye’de ve Dünyada Casuslar, Truva Yayınları İstanbul 2008.
• AYDIN, Nurullah, Ajan - Casus Muhbir & Muhabir, Parola Yayınları, İstanbul 2014.
• BORAN, İhsan, “Rus ve Komünist Casuslar Rus Gizli Servisinin Tarihi”, Akşam, 10, 11, 12… Mart 1955.
• BÜYÜKAKINCI, Erhan, “Türk-Rus İlişkilerinin Değerlendirilmesi: Güvenlik Sorunsalından Çok Boyutlu Derinliğe Geçiş”, Sovyetler Birliği’nin Dağılmasından Yirmi Yıl Sonra Rusya Federasyonu: Türk Dili Halklar ve Türkiye ile İlişkiler, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara 2012, s. 779-842.
• CAŞIN, Mesut Hakkı “Soğuk Savaş Sonrasında Askerî Stratejik İstihbaratın Yeni Vizyonu”, Avrasya Dosyası, C. 8, S. 2, 2002, s. 254-294.
• ERDEM, Ufuk, “İkinci Dünya Savaşı’ndan Sonra Sovyetler Birliği’nin Türkiye’den İstekleri ve İngiltere”, Tarih Okulu Dergisi, S. 32, 2017, s. 179-209.