Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşiv Belgelerine Göre Hatay Meselesinin Cenevre’ye Taşınması ve Çözümlenmesi (1936-1939)

Yıl 2023, Cilt: 17 Sayı: 33, 1 - 20, 19.12.2023

Olcay Özkaya Volkan Payaslı

https://doi.org/10.19060/gav.1405643

Öz

Tarihte 1918-1939 yılları arasını kapsayan, dünyada küresel olduğu gibi bölgesel etkileriyle de uzun ve kısa vadede siyasal eğilimler, dengeler ve güç merkezleri üzerinde belirleyici oranda büyük etkiler yaratmış olan süreç Türk dış politikasında da önemli bazı sorunların odağa taşınmasına yol açmıştır. Bu iki savaş arası dönemde Türk dış politikasının önemli konuları arasında Hatay meselesi de yer almıştır. Sorunun kesin çözüme kavuşmasında ulusal, yerel ve uluslararası ölçekte basın-yayın yoluyla propaganda oluşturma, kültürel etki yaratma gibi yöntemlerin yanı sıra siyasi/diplomatik anlamda da oldukça etkin ve direngen birçok çaba gösterilmiştir. Nitekim Türkiye’nin Hatay’ın önce bağımsızlığı daha sonra ise Türkiye’ye iltihakına giden süreçte gösterdiği diplomatik başarı özellikle Türk Dışişleri Bakanlığı Diplomatik Arşivinde tasnif edilmiş önemli birçok evrak üzerinden incelenebilmektedir. Hatay meselesi farklı türden arşiv belgeleri çerçevesinde ele alınmış çok sayıda akademik ve bilimsel çalışma kapsamında incelenmiş olmasına karşın bu çalışma Hatay meselesi ile ilgili daha önce ortaya konulmuş yayınlarda yer almayan Türk Dışişleri Bakanlığı Diplomatik Arşivinde bulunan belgelerin konu çerçevesinde incelenmesi ve yorumlanmasına odaklanmıştır. Çalışmada söz konusu arşiv belgeleri ekseninde Hatay meselesinin çözümü bağlamında ortaya konulması amaç edinilmiştir. Bu bağlamda sorunun çözümüne giden yolda Atatürk’ün hassasiyetle altını çizdiği yurtta sulh ve cihanda sulh mottosunun esas alındığı Türk dışişlerinin diplomatik başarısı kayıtlar üzerinden incelemeye alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Cenevre, Dışişleri Bakanlığı, Diplomatik Arşiv, Fransa, Hatay, Suriye.

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları: T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA)
• BCA, 490.1.0.0/594.53.1.BCA, 030.10.10.0/22.501.23.BCA, 30.10.0.0/224-510-12. BCA, 30.18.1.2/71-1-2.BCA,30.10.0.0/222.499.4.BCA,30.18.1.2/71.4.15.BCA,490.1.0.0/3.15.44.
• BCA,030.10.10.0/22.501.23.BCA, 030.10.0.0/223.502.5.BCA, 30.10.0.0/224-510-12.
• Cumhurbaşkanlığı Arşivi (CA): CA A IV-18-C, D 74-1, F-33-15.CA A IV-18-C, D 74-1, F-27.CA A IV-18-C, D 74-1, F-28.CA A IV-18-C, D 74-1, F-28-2.
• Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivi (TDA): TDA571/34993/138024/15.TDA,571/34993/138024/12.TDA,571/34993/138024/.
• TDA,571/34993/138024/10.TDA,571/34993/13802411.TDA,571/35231/138611/31.
• TDA,37245/149513,33.TDA501/31963/125879/28.TDA,501/31963/125879/29.
• TDA,501/32041/126175,/21.TDA,571/34993/138024.TDA,571/34993/138024/3.
• TDA,571/34993/138024/4.TDA,571/34993/138024/6.TDA,5520/20164/17565/1.
• T D A , 5 6 6 / 2 5 0 / 2 1 5 5 / 8 . T D A / 5 3 4 / 3 4 3 9 8 / 1 5 0 2 5 7 / 3 1 . T D A / 3 1 9 6 3 / 1 3 0 4 0 3 / 7 . TDA571,34993/138024/5.
• Resmi Kaynaklar: TBMM Zabıt Ceridesi, D 5, C 13, 1936, TBMM Zabıt Ceridesi, C 20, D, V, 1 Kasım 1937.
• Süreli Yayınlar: Akşam, Atayolu, Cumhuriyet, Kurun, Milliyet, Son Posta, Ulus, Yenigün.
• Araştırma ve İnceleme Eserler: ADA, Serhan, Türk Fransız İlişkilerinde Hatay Sorunu (1918-1939), İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2005.
• ASKER, Ahmet “Misak-ı Milli’den Anavatan’a: Sancak Meselesi ve Çözümü”, Yeni Türkiye, 93/2017, s.1105-1116.
• Atatürk’ün Bütün Eserleri, C.28, Kaynak Yayınları, İstanbul, 2015.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, C 1-3, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2006.
• BİRSEL, Haktan- ÖZKAYA Duman, Olcay, “Le Sandjak Est Turc (Sancak Türk’tür) Broşüründe İskenderun Sancağı Sorunsalı”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 49, Güz 2012, s. 343-366.
• ÇELENK, Selim, Hatay’ın Kurtuluş Mücadelesi Anıları, Antakya, 1997.