Celaleddin Muhtar’ın “Frengi Makalatı” Risalesi Temelinde Osmanlı Devleti’nde Frengi Sorunu ve Çözüm Arayışları

Yıl 2023, Cilt: 17 Sayı: 33, 97 - 117, 19.12.2023

Cengiz Keskin

https://doi.org/10.19060/gav.1405849

Öz

Frengi hastalığının ilk ortaya çıktığı tarih konusu ihtilaflı olsa da genellikle Amerika kıtasının keşfedilmesi ile ortaya çıktığı ve Amerika’dan yayılan bu virüsün 15. ve 16. yüzyıllarda Avrupa’da hızla yayıldığı kabul edilmektedir. Bulaşıcı bir hastalık olan frenginin Osmanlı Devleti’ne etkisi ise 19. yüzyılla birlikte ağır bir şekilde hissedilmeye başlamıştır. Bu noktada Osmanlı Hükümeti’nin çeşitli arayışlar içine girdiği, salgın şeklini alan frengiye karşı birtakım tedbirler aldığı anlaşılmaktadır. 19. yüzyılın son çeyreğinde Osmanlı coğrafyasında frengi iyice etkisini arttırmış, devletin içinde bulunduğu ekonomik şartlar da bu hastalıkla gerektiği şekilde mücadele etmeyi engellemiştir. Bir diğer problem ise halkın hastalığı basit bir hastalık gibi görmesi ve cehaletidir. Frengi hastalığının genellikle cinsel ilişki sonucu bulaşması insanları genellikle hastalıklarını gizlemeye itmiştir. Utanılacak bir hastalık olarak görülen frengi hastalığını alternatif yollarla çözmeye çalışan hastalar, hekim veya şifacı olarak tanınan kişilere yönelmişlerdir. Ancak bu kişiler genellikle hekimlikle veya tıp dünyasıyla hiçbir ilgisi olmayan fırsatçılardır. Bu fırsatçılar kandırdıkları kişilerin hem parasını almışlar, hem de sağlıklarını alt üst ederek hastalığın daha da yayılmasına neden olmuşlardır. Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane mezunu Celaleddin Muhtar, frengi ile mücadelede önde gelen Osmanlı hekimlerinden biridir. Halkı frengi konusunda bilgilendirmek amacıyla kapsamlı çalışmalar yapmış, ‘’Frengi Makalatı’’ adını verdiği eserini 1899 ve 1907 yıllarında iki kez yayınlayarak halkın istifadesine sunmuştur. Hastalık ile ilgili makalelerini bu eserde bir araya getiren Celaleddin Muhtar, bu eseri kaleme almanın devletine ve milletine karşı bir vefa borcu olduğunu dile getirmiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Frengi, Celaleddin Muhtar, Frengi Makalatı, Salgın Hastalıklar.

Kaynakça

• BOA, A.MKT.MHM, 531/13.; BOA, BEO, 279/209324, 3891/291781, 4145/310851. ; BOA, DH.İD, 53/34, 65/46.
• BOA, DH. MKT, 350/1, 442/24, 1577/24, 1637/32, 1642/90, 1684/48.; BOA, DH.İ.UM, 1914/113.
• BOA, DH.İ.UM.EK, 52/5.: BOA, DH.EUM.LVZ, 30/103.; BOA, DH.HMŞ, 22/26, 22/72.
• BOA, DH.MB.HPS, 156/14.; BOA, DH.UMVM, 124/6.; BOA, İ.DH, 1115/87238.
• BOA, İ.TAL, 29/34, 40/43, 72/10.; BOA, MV, 11/97.
• BOA, ŞD,1387/14, 1644/50, 2491/8.; BOA, Y.MTV, 236/31.
• AHMED SAİD, Tarih-i İllet-i Efrenc, Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane Matbaası, İstanbul 1277/1860.
• AHMET ŞERİF, Anadolu’da Tanin (haz. Mehmed Çetin Börekçi), Cilt: 1, TTK Basımevi, Ankara 1999.
• AYAR, Mesut, Osmanlı Devleti’nde Kolera: İstanbul Örneği (1892-1895), Kitabevi Yay., İstanbul 2007.
• BAYTEMİR, Erdal, Cinsel Dokunulmazlığa, Kişi Hürriyetine ve Genel Ahlaka Karşı Suçlar, Adalet Yay. Ankara 2009.
• BEHÇET, Hulusi, Frengi Dersleri, Akşam Matbaası, İstanbul 1936.