I. Dünya Savaşı’nda Hilâl-i Ahmer (Kızılay) Cemiyeti’nin Sivas’taki Faaliyetleri

Yıl 2023, Cilt: 17 Sayı: 33, 163 - 186, 19.12.2023

Mustafa Sarı , Coşkun Doğan

https://doi.org/10.19060/gav.1405863

Öz

Hilâl-i Ahmer Cemiyeti Sivas’ta I. Dünya Savaşı’nın başlarında teşkilatlanmaya başlamıştır. Cemiyetin Sivas’taki faaliyetlerini ise Kafkasya Cephesi’ndeki gelişmeler şekillendirmiştir. Savaşın hemen başında cepheye destek olmak için şehirde bir Hilâl-i Ahmer Hastanesi kurulmuştur. 1916 yılının ikinci yarısında Erzurum ve Trabzon gibi şehirlerin işgali Sivas’ı daha önemli hale getirmiştir. Erzurum’daki Hilâl-i Ahmer Hastanesi’nin Sivas’a nakledilmesi ve Trabzon limanından sevkiyatın durması da Sivas’ı Kafkas Cephesi’nin sağlık üssü haline getirmiştir. Ayrıca Hilâl-i Ahmer Cemiyeti Sivas’ta kolera, dizanteri, tifo ve lekeli humma (tifüs) aşılarını üreten bir laboratuvar ile çiçek aşısını üreten aşıhane ve kuduz tedavihanesi tesis ederek ordu ve sivil halkın bu yöndeki ihtiyacına cevap vermeye çalışmıştır. Sivas’taki aşı üretimi ile ilgili bu çalışmalar Cumhuriyet dönemindeki aşı üretiminin de temelini oluşturmuştur. Sivas’ta Hilâl-i Ahmer Cemiyeti’nin faaliyetleri, yine Kafkas Cephesi’ndeki gelişmelere paralel olarak 1918 yılı başlarında azalmıştır. Bu makalede Hilâl-i Ahmer Cemiyeti’nin I. Dünya Savaşı yıllarında Sivas’taki faaliyetleri başta Kızılay Arşivi olmak üzere Osmanlı Arşivi ve diğer kaynaklar kullanılarak incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

I. Dünya Savaşı, Sivas, Hilâl-i Ahmer Cemiyeti, Çiçek Aşıhanesi, Kuduz Tedavihanesi

Kaynakça

• Kızılay Arşivi (KA): Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) Belgeleri
• Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti Kalem-i Umumi (DH.EUM.KLU)
• Dahiliye Nezareti Şifre Kalemi (DH.ŞFR); Hariciye Siyasi Kalemi (HR.SYS)
• Salname, Rapor ve Süreli Yayınlar
• Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cemiyeti Salnamesi (1329-1331), Matbaa-i Ahmet İhsan ve Şürekâsı, İstanbul, (t.y).
• Osmanlı Hilâl-i Ahmer Mecmuası, 15 Teşrinisani 1337/Kasım 1921, Sayı: 3.
• Türkiye Hilâl- i Ahmer Cemiyeti Merkez-i Umumisi Tarafından 1339 Senesi Hilâl- i Ahmer Meclis- i Umumisine Takdim Edilen (1335- 1338) Dört Senelik Devreye Ait Rapor, Matbaa-i Ahmed İhsan ve Şürekâsı, İstanbul 1339.
• ADA, Hüsnü, İlk Modern Osmanlı Sivil Toplum Örgütü: Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cemiyeti (1868-1911), Timaş Yayınları, İstanbul 2021.
• ADA, Hüsnü, Osmanlı Devletinin Hizmetinde İlk Modern Osmanlı Sivil Toplum Örgütü: Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cemiyeti (1868-1911), Basılmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 2011.
• AKKOR, Mahmut, I. Dünya Savaşı’nda Anadolu’daki İngiliz Esirleri ve Esir Kampları Kralın Eser Askerleri, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2019.
• AKSU, Murat, “Sivas Telkihhanesi ve Çiçek Aşısı Üretim Tesisi”, VIII. Türk Tıp Tarih Kongresi, Kongreye Sunulan Bildiriler, (16-18 Haziran 2004, Sivas-Divriği), edit. Nil Sarı-Ayşegül D. Erdemir, İstanbul 2006, s. 259-264.
• ARSLAN, Nebahat Oran, Birinci Dünya Savaşında Türkiye’deki Rus Savaş Esirleri, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 2008.
• Besim Ömer, Hanımefendilere Hilâl-i Ahmer’e Dair Konferans, Ahmet İhsan ve Şürekâsı Matbaacılık Osmanlı Şirketi, İstanbul 1330.
• Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi: Kafkas Cephesi 3 üncü Ordu Harekâtı, c. II/2, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1993.
• Birinci Dünya Savaşı’nda Doğu Cephesi’nde Sağlık Hizmetleri, Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, Genelkurmay Basımevi, Ankara 2011.
• ÇAPA, Mesut, Kızılay (Hilâl-i Ahmer) Cemiyeti (1914-1925), Türkiye Kızılay Derneği Yayınları, Ankara 2009.