Ermeni Kaynaklarında Sultan Melikşah İmajı ve Türk Hâkimiyet Telakkisi

Yıl 2023, Cilt: 17 Sayı: 33, 273 - 293, 19.12.2023

Serkan Özer

https://doi.org/10.19060/gav.1405876

Öz

Anadolu’nun fethi ve İslamlaştırılması sürecinde Türk akınlarının en yakın tanıkları ve Türklerin ilk muhatapları olan Ermenilerin tarihî kaynaklarında Selçuklular özelinde gayet olumsuz bir Türk/Müslüman imajıyla karşılaşmaktayız. Uzun bir süreçte oluşan literatürde şahsî, kavmî ve dinî manada saldırı, hakaret ve iftira dolu bir içerik bulunmakta; Selçuklu Devleti’nin azamet devrini ifade eden Melikşah’a kadarki süreçte yaşanan olaylar ve olayların failleri olan sultanlar çok kötü resmedilmektedir. Bu zaman dilimi, devletin kuruluş ve yükseliş dönemini ifade ettiği için fetih yönündeki en yoğun çatışmalar bu evrede vuku bulmuş ve bu da kaynaklara yansıyan Tuğrul Bey ve Alp Arslan imajını menfî yönde etkilemiştir. Ancak Alp Arslan’ın şehadetiyle birlikte Ermeni kaynaklarının dili olumlu yönde değişmekte; ideal bir devlet adamı, müşfik bir baba ve merhametli bir hâmî rolüyle Melikşah karşımıza çıkmaktadır. Yazarların bu tavır değişikliği, mezkûr sultanlar ile Melikşah dönemi arasındaki yapısal farktan kaynaklanmaktadır. Nitekim fetih hareketlerinin en yoğun yaşandığı çalkantılı dönemin anlatım dili ile babası Alp Arslan’dan güçlü bir devlet devralan Melikşah döneminin tüm tebaaya yansıyan müreffeh ortamındaki dil arasında büyük farklılıkların bulunması anlaşılabilir bir durumdur. Melikşah’a dair kayıtlardaki Türk Hâkimiyet Telakkisi ile Baba Figürü ise özellikle dikkat çekmektedir. Bu noktalardan hareketle çalışma, Ermeni yazarların kayıtlarındaki Sultan Melikşah imajını İslam kaynaklarıyla karşılaştırarak açıklamayı hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

Tuğrul Bey, Alp Arslan, Melikşah, Ermeni Tarih Yazıcılığı, Türk Hâkimiyet Telakkisi.

Kaynakça

• Abû’l-Farac, Gregory (Bar Hebraeus), Abû’l-Farac Tarihi, Cilt: I, (çev. Ömer Riza Doğrul), TTK, Ankara 1999.
• Azîmî, Azîmî Tarihi, Selçuklularla İlgili Bölümler (H. 430-538= 1038/39-1143/44), (Metin, Çeviri, Notlar ve Açıklamalar: Ali Sevim), TTK, Ankara 2006.
• Bundârî (iht.), Irak ve Horasan Selçukluları Tarihi, (çev. Kıvameddin Burslan), TTK, Ankara 1999.
• Father Michael Chamich, History of Armenia, vol: II, (trans: Johannes Avdall), Bishop’s College Press 1827.
• Gürcistan Tarihi (Eski Çağlardan 1212 Yılına Kadar), (Gürcüceden çev. Marie Felicite Brosset, çev. Hrant D. Andreasyan, Notlar ve Yayına Hazırlayan: Erdoğan Merçil), TTK, Ankara 2003.
• Het’um the Historian’s History of the Tartars, (trans: Robert Bedrosian), New Jersey 2004. (https://ia600201.us.archive.org/18/items/HetumTheHistoriansFlowerOfHistoriesOfTheEast/ Hetum.pdf Erişim Tarihi: 03.01.2022)
• Ioannes Zonaras, Tarihlerin Özeti, (çev. Bilge Umar), Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul 2008.
• İbnü’l-Adîm, Bugyetü’t-Taleb fî Tarihi Haleb (Seçmeler), (Çeviri, Notlar ve Açıklamalar: Ali Sevim), TTK, Ankara 1989.
• İbnü’l-Adîm, Zübdetü’l-Haleb min Târîhi Haleb’de Selçuklular (H. 447-521=1055-1127), (Seçme, Tercüme ve Değerlendirme: Ali Sevim), TTK, Ankara 2014.
• İbnü’l-Cevzî, el-Muntazam fî Târîhi’l-Ümem’de Selçuklular (H. 430-485 = 1038-1092), (Seçme, Tercüme ve Notlar: Ali Sevim), TTK, Ankara 2014.