Kayseri’de Veremle Savaş Teşkilatlarının Kuruluşu ve Faaliyetleri

Yıl 2024, Cilt: 18 Sayı: 35, 139 - 159, 15.12.2024

Mustafa Salep

https://doi.org/10.19060/gav.1600519

Öz

Verem, çoğunlukla hava yoluyla bulaşan bir hastalıktır. Birçok bulaşıcı hastalık gibi Osmanlı Devleti’nin son döneminde ve Cumhuriyet’in ilk yıllarında yaygınlık kazanmış olan veremle mücadele etmek amacıyla cemiyetler kurulmuştur. Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk yıllarından itibaren bulaşıcı hastalıklarla mücadele konusu, devletin en temel sağlık politikaları arasında yer almıştır. Mücadele derneklerinin, sağlık kuruluşlarının açılması yanında yasal düzenlemeler yapılarak veremle etkin mücadele gerçekleştirilmek istenmiştir. 1940’lı yıllarda Cemiyetler Kanunu kapsamında kurulmuş olan veremle savaş derneklerinin devletle işbirliği çerçevesinde veremle mücadele ettikleri anlaşılmaktadır. Mücadele kapsamında ülkenin farklı yerlerinde sanatoryum, dispanserler ve hastaneler açılmış, verem hastalarına yönelik teşhis ve tedavi hizmetleri yürütülmüştür.
Kayseri Veremle Savaş Derneği de bir sivil girişim olarak 1945 yılında kurulmuştur. Derneğin öncülüğünde hayırseverlerin ve devletin desteği ile Nuh Naci Yazgan Verem Savaş Dispanseri ve Hastanesi yaptırılmıştır. Bu sağlık kuruluşları, yapım modeli bakımından Anadolu’daki ilk örneklerden sayılmıştır. 1950 yılında sağlık hizmeti vermeye başlamış olan Nuh Naci Yazgan Verem Hastanesinin Kayseri başta olmak üzere Anadolu’da vereme yakalanmış olan hastaların tedavilerinde önemli bir merkez haline geldiği anlaşılmaktadır. Kurumların hatıra defterleri, arşiv belgeleri ve gazeteler ışığında; 1945-1965 yılları arasında Kayseri Veremle Savaş Derneğinin faaliyetleri, Nuh Naci Yazgan Verem Savaş Dispanseri ve Hastanesinin kuruluş süreci ile birlikte 1950-1965 yılları arasında Nuh Naci Yazgan Verem Hastanesine gerçekleştirilmiş olan ziyaretler çalışma içerisinde değerlendirilmiştir. Çalışma ile veremle mücadelede sivil girişim, hayırsever ve devlet işbirliği modelinin sağlık sektörüne yansıması açık bir şekilde ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Verem, Nuh Naci Yazgan Verem Hastanesi, Menderes, Kayseri, 1945-1965.

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA) Kurum: 30.10.0.0 Yer Bilgisi: 74.482.14; Kurum: 30.18.1.2 Yer Bilgisi: 111.37.8; Kurum: 30.18.1.2 Yer Bilgisi: 126.69.7; Kurum: 30.11.1.0 Yer Bilgisi: 230.9.14; Kurum: 30.11.1.0 Yer Bilgisi: 260.36.10, 2-5; Kurum: 30.18.1.2 Yer Bilgisi: 147.51.19; Kurum: 30.11.1.0 Yer Bilgisi: 267.34.6; Kurum: 30.11.1.0 Yer Bilgisi: 296.1.8; Kurum: 30.11.1.0 Yer Bilgisi: 364.20.8; Kurum: 30.18.1.2 Yer Bilgisi: 735.400.6
• Resmi Gazeteler: 6 Mayıs 1930, Sayı: 1489; 14 Temmuz 1938, Sayı: 3959; 13 Haziran 1946, Sayı: 6332; 15 Nisan 1949, Sayı: 7183; 2 Aralık 1972, Sayı: 14379; 15 Ocak 1993, Sayı: 21466.
• TBMM Tutanak Dergisi, Cilt: 18, Altmış Sekizinci Birleşim, 11 Nisan 1949.
• Kayseri Nuh Naci Yazgan Verem Hastanesi Hatıra Defteri, s. 1-23.
• Kayseri Veremle Savaş Derneği Hatıra Defteri, s. 1-19.
• Gazeteler: Erciyes, Hâkimiyet, İstiklâl, Kayseri
• Kitaplar ve Makaleler: AKSU, Murat-Sadık Toprak, “The importance of associations in the struggle against tuberculosis in Turkey”, Tuberk Toraks 2012, 60 (3), s. 291-293.
• ÇAPAR, Memduh, “Hastane Sağlık Teşkilatı Hakkında”, Kayseri, 29 Ekim 1946, s. 4, 6.
• DOĞAN, Cem “İnce Hastalık”: Osmanlı’dan Cumhuriyet’e İstanbul’da Veremin Toplumsal Tarihi (1895-1955), Libra Yayıncılık, İstanbul 2020.
• ERKİLETLİOĞLU, Halit, Geniş Kayseri Tarihi, İkinci Baskı, Cilt: 2, Belsin Vakfı Yayınları, Kayseri 2016.