Dilenciliği Yönetmek: 19. Yüzyıl Osmanlı Merkezinde Suç, Sapma ve Sosyal Kontrol Kavramları Bağlamında Dilencilik

Yıl 2024, Cilt: 18 Sayı: 35, 307 - 328, 15.12.2024

Hülya Örki , Hayrettin Pulat

https://doi.org/10.19060/gav.1601735

Öz

Bu çalışma temel olarak 19. yüzyıl Osmanlı merkezinde dilencilik olgusunu sapma, suç ve sosyal kontrol kavramları çerçevesinde irdelemeyi amaçlamaktadır. Bu amaç doğrultusunda kronolojik kesit olarak Osmanlıda dilencilikle ilgili düzenlemelerin arttığı bir dönem olan 19. yüzyıl tercih edilirken, çalışma mekânsal anlamda merkeze odaklanmıştır. Böylesi bir tercihte etkili olan temel faktör, dilencilikle ilgili resmî belgelerin 17. yüzyıl sonrasına dayanması ve 19. yüzyıla ait belgelerin daha fazla olması, bahsi geçen belgelerin büyük oranda merkeze odaklanmasıdır. Bu çalışmanın önemi, Osmanlıda dilencilik olgusunu suç, sapma ve sosyal kontrol kavramları çerçevesinde ele almasıdır. Yöntemsel açıdan örnek vaka incelemesine dayanan bu çalışma 19. yüzyıl Osmanlı merkezinde dilencilikle ilgili yayımlanan arşiv belgelerinin analizini temel almaktadır. Çalışma kapsamında seçilen kronolojik döneme ait 42 adet arşiv belgesi incelenmiş olup bu belgeler arasından seçilen 30 adet belge kullanılmıştır. İncelenen belgeler doğrultusunda, araştırma kapsamında Osmanlı merkezinde gerçek anlamda dilenciliğin bir suç olmadığı ancak 19. yüzyıl sonrasında dönüşen algıyla birlikte dilenciliğin toplumsal ve ahlaki bir sorun olarak görüldüğü ve engellenmesi yönünde çalışmalar yapıldığı, bu amaçla darülaceze kurumu kurularak dilencilerin buralara kapatıldıkları görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Dilencilik, 19. Yüzyıl, Modern Devlet, Sosyal Kontrol, Suç, Sapma

Kaynakça

• ADAK, Ufuk, XIX. Yüzyılın Sonları XX. Yüzyılın Başlarında Aydın Vilayeti’ndeki Hapishaneler, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir 2006, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• BABA, Yasemin, “Klasik Dönem Osmanlı Hukukunda Hırsızlık Suçunun Hüküm ve Sonuçları”, İÜHFM, Cilt: LXXI, S. 1, 2013, s. 79-106.
• BEKTAŞ, Rahşan B.- Bakacak, Ayça Gelgeç, “Modernitenin Sosyal Kontrol Söyleminin Değişen Görünümleri”. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 26(3), 2009, s. 33-48.
• BİROL, Nurettin, “II. Abdülhamid Dönemi Hayır Kurumlarından Darülaceze’nin Yapımı ve Halil Rıfat Paşa’nın Çalışmaları”. Akra Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi, 5(13), 2017, s. 33-53.
• BİRTEK, Fatih, “Dilencilik Suçu”, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 5(2), 2014, s.121-172.
• DEFLEM, Mathieu, “Deviance and Social Control” The Handbook of Deviance (Ed. Erich Goode), Wiley Blackwell, 2015.
• DEMİR, Emel, Osmanlı Devleti’nde Hapishane Reformu: Çanakkale Hapishanesi Örneği, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çanakkale 2013, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• DEMİRTAŞ, Mehmet, “XIX. Yüzyılın İlk Yarısında İstanbul’da Kamu Düzenini Bozan Gruplara Karşı Yürütülen Mücadele”. Belleten, Cilt:81, Sayı:291, 2017, s. 481-524.
• DOĞAN, Cem, “Kırım Harbi’nden I. Dünya Savaşına İstanbul’da Dilencilik Olgusuna Bir Bakış (1853-1914)”. AVRASYA Uluslararası Araştırmalar Dergisi, Cilt: 3, Sayı:6, 2015, s. 151-173.
• ERİM, Neşe, “Osmanlı İmparatorluğunda Kalebendlik Cezası ve Suçların Sınıflandırılması Üzerine Bir Deneme”, Osmanlı Araştırmaları IV, (Ed: H. İnalcık, N. Göyünç ve H. W. Lowry). Enderun Kitapevi, İstanbul 1984.