Balkan Savaşlarının Osmanlı Taşrasına Yansıması ve Etkisi: Diyarbakır Vilayeti Örneği

Yıl 2024, Cilt: 18 Sayı: 35, 329 - 352, 15.12.2024

Hakan Asan

https://doi.org/10.19060/gav.1601739

Öz

Osmanlı Devleti’ni birçok açıdan ve muhtelif noktalardan etkileyen Balkan savaşları, özellikle toplumu kültürel, ideolojik ve bölgesel bağlamda derinden yaralamıştır. Ayrıca söz konusu süreç, dağılma belirtilerinin netliği ile tanımlanabilmektedir. Bununla birlikte motivasyon, sosyal dayanışma ile teşkilatlanma açısından zıtlıkları da içermekte ve devletin geneline etki eden olaylar zincirini meydana getirmektedir. Bu çalışmada; söz konusu savaşların, Balkan coğrafyasının uzağındaki bir bölgede yer alan Diyarbakır Vilayeti’ne nasıl yansıdığı, bunun sonucunda etkisinin ne olduğu ve tepki mahiyetinde hangi tür faaliyetlerin yürütüldüğüne yönelik soruların cevapları aranmıştır. Özellikle Balkan savaşları çerçevesinde yerel yetkililerin üretmeye çalıştığı politikalar, ahalinin yaşananlara karşı bakış açısı ve bu gelişmelerin sonucundaki göç hareketleri, asayiş problemleri ile ekonomik durum değerlendirilmiştir. Bu hedefler doğrultusunda arşiv kaynakları ve merkezi ile yerel basın incelenmiştir. Ayrıca döneme ve konuya ilişkin literatürden de istifade edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Balkan Savaşları, Diyarbakır, Toplumsal Dayanışma, Müdafaa- i Milliye Cemiyeti, Göç.

Kaynakça

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Bâb-ı Âlî Evrak Odası (BEO): 4119/308869; 4210/315712; 4210/315708; 4210/315713.
• Dâhiliye Nezâreti Memurîn Kalemi (DH.EUM.MEM.): 28/67; 29/13; 34/9; 36/20.
• Dâhiliye Nezâreti Muhasebe Kalemi (DH.EUM.MH.): 51/41; 54/47; 55/15; 56/97; 56/116; 57/8; 62/22; 65/53; 66/55; 68/100; 68/102; 68/103; 69/34; 249/19; 249/122.
• Dâhiliye Nezâreti Mütenevvîa (DH.MTV.): 18/52; 18/64; 33/66; 60/41.
• Dâhiliye Nezâreti Şifre Kalemi (DH.ŞFR.): 473/119; 475/102; 476/124; 475/3; 477/108; 478/85; 480/90; 505/101; 506/51.
• Dâhiliye Nezâreti Tahrirât Kalemi (DH.EUM.THR): 77/9; 80/65.
• Dâhiliye Siyasî Kısım (DH.SYS.): 49/55; 75/1; 83/2; 112/22.
• Hariciye Nezâreti İstişare Odası (HR.HMŞ.İŞO.): 146/11; 155/8.
• İrade Dâhiliye (İ..DH..): 1498/68.
• İrade Meclis-i Mahsûs (İ..MMS): 166/5.
• Maârif Nezâreti Tedrisât-ı İbtidâiyye Kalemi (MF.İBT): 407/58; 419/40; 419/65; 444/37; 444/54; 446/24; 448/27; 450/28; 450/51; 450/63; 450/67; 452/86; 453/48; 453/60, 468/77; 481/29.
• Maliye Nezâreti, Emlâk-i Emiriyye Müdüriyeti (ML. EEM): 1162/11.
• Meclis-i Vükelâ Mazbataları (MV.): 231/118.
• Taşra Evrâkı Halep Vilayeti (TŞR. HL.): 2/92.
• Dicle, 6, 14, 15, 16, 17, 26, 29, 30, 35, 36, 38, 41, 45, 50, 52, 57, 60, 70, 73, 75, 76, 77, 83, 84, 86, 87, 88, 89, 91, 92, 93, 94, 95, 96, 99, 100, 102, 103, 105, 108, 139, 140, 142 numaralı sayılar.
• Karagöz, 453 numaralı sayı.
• Sabah, 8276, 8277, 8278, 8279, 8280, 8281, 8288, 8309, 8328, 8357, 8369, 8377, 8381, 8388, 8394, 8395, 8396, 8399, 8400, 8401, 8402, 8403, 8404, 8405, 8421, 8436, 8450, 8519, 8535, 8455 numaralı sayılar.
• Takvim-i Vakayi, 11342, 11347, 11353, 11361, 11370, 11372, 11385, 11419, 11484, 11485, 11500, 11534, 11539 numaralı sayılar.
• Tanin, 1532 numaralı sayı.
• Tasvir-i Efkâr Gazetesi, 763 numaralı sayı. Tercümanı Hakikat, 11317, 11320; 11321, 11322, 11323, 11330, 11347, 11353, 11361, 11370, 11372, 11385, 11419, 11426, 11429, 11431, 11433, 11437, 11438, 1342, 1347, 11483, 11484, 11485, 11500, 11534, 11539 numaralı sayılar.