21 Kasım 1939 Tercan Depremi ve Etkileri

Yıl 2024, Cilt: 18 Sayı: 35, 371 - 387, 15.12.2024

Ulvi Ufuk Tosun

https://doi.org/10.19060/gav.1601741

Öz

Erzincan’a bağlı Tercan ilçesinde 21 Kasım 1939’da 5.9 şiddetinde bir deprem meydana gelmiştir. Bu depremde, birçok can kaybı, yaralanma ve önemli ölçüde maddi hasar oluşmuştur. Adı geçen deprem; Trabzon, Tokat, Elazığ ve Erzurum gibi illerde de hissedilmiştir. Tercan’ın Mans (Çayırlı) ve Karakulak (Otlukbeli) ile Erzincan’ın merkez kazasına bağlı Başköy nahiyelerinde büyük tahribat ve kayıplara yol açmıştır. Birçok ev yıkılırken önemli bir kısmı da oturulamaz hâle gelmiştir. Köylerde de çok ciddi hasarlar oluşmuştur. Başköy nahiyesinde 16, Mans nahiyesinde 4 ve Karakulak nahiyesinde de 13 köyde büyük bir yıkıma yol açmıştır. Tercan Depremi, aynı zamanda ciddi boyutlarda mali kayıplara neden olmuştur. Önemli ölçüde eşya, tohumluk ve yiyecek zayiatı ile sonuçlanmıştır. Bunun yanında çok sayıda hayvan telef olmuştur. Deprem bölgesinde afetzedelerin yaralarının sarılması için sorumluluk mevkiindeki devlet görevlileri ve Kızılay harekete geçerek yardım çalışmalarını başlatmıştır. Hafif yaralılar, olay mahallinde tedavi edilmiş, durumu ağır olanlar ise Erzincan Devlet Hastanesi’ne gönderilmiştir. Bölgeye para, iaşe ve çadır yardımı yapılmıştır. Bu iş için gerekli para ile birtakım araç gereç bölgeye ulaştırılmıştır. Depremin yaşandığı tarih, söz konusu bölgede kış koşullarının kendisini hissettirmeye başladığı bir takvime rastlamıştır. Bu sebeple mevsim dikkate alınıp, çadırda barınmanın zorluğu düşünülerek deprem sahasına geçici iskân için
zeminliklerin (kulübe/barınak) yapılması çalışmaları başlatılmıştır.
Bu çalışma, 27 Aralık 1939 Büyük Erzincan Depremi’nin gölgesinde kalan ve şimdiye kadar literatürde müstakil bir başlık altında ele alınmayan, dolayısıyla da pek fazla bilinmeyen 21 Kasım 1939 Tercan Depremi’nin sosyal ve ekonomik etkileri ile devletin depremzedelerin yaralarını sarmak için yürüttüğü faaliyetler hakkında bilgi vermeyi amaçlamıştır.

Anahtar Kelimeler

Deprem, 21 Kasım 1939 Tercan Depremi, Tercan, Başköy, Karakulak, Mans

Kaynakça

• ArşivlerTürkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA)
• Türk Kızılay Arşivi (TKA)
• Anadolu Ajansı, 100 Yıllık Türkiye 23 Nisan 1920-23 Nisan 2020, Anadolu Ajansı Yayınları, Ankara, 2021.
• Ayın Tarihi, Sayı: 72, 1-30 Sonteşrin 1939.
• Ayın Tarihi, Sayı: 73, 1-31 İlkkânun 1939.
• Başvekâlet İstatistik Genel Direktörlüğü, 1935 20 İlkteşrin Genel Nüfus Sayımı Türkiye Nüfusu Vilâyet, Kaza, Şehir ve Köyler İtibarile Muvakkat Rakkamlar, Ulus Basımevi, Ankara, 1935.
• Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü Bölgesel Deprem-Tsunami İzleme ve Değerlendirme Merkezi http://www.koeri.boun.edu.tr/sismo/2/deprem- bilgileri/buyuk-depremler/ [Erişim Tarihi: 5 Temmuz 2023]).
• TKA, Türkiye Kızılay Cemiyeti Merkezi Umumisi Tarafından 1940 Umumî Meclisine Sunulan ve 1938-1939 Hesap Yılı İçinde Yapılan İşleri Bildirir Rapor, Alâeddin Kıral Basımevi, Ankara, 1940.
• Türkiye Cumhuriyeti Millî Eğitim Bakanlığı, İstanbul Kandilli Rasathanesi 1939 (Ekim, Kasım, Aralık) Meteoroloji, Sismoloji ve Miknatis Rasatları. Millî Eğitim Basımevi, İstanbul, 1945.
• Akşam (24 Teşrinisani 1939, No: 7576)
• Anadolu (24 Teşrinisani, 1939, No: 8011)
• Aydın (24 II. Teşrin 1939, No: 690)
• Cumhuriyet (23 İkinciteşrin 1939, Sayı: 5579; 24 İkinciteşrin 1939, Sayı: 5580)
• Erzurum (4 Birinci Kanun 1939, Sayı: 3622)
• Haber (Akşam Postası) (23 İkinciteşrin 1939, Sayı: 2794; 24 İkinciteşrin 1939, Sayı: 2795; 1